Բունդեսթագի որոշման աշխարհքաղաքական հետևանքները
95 տարի առաջ` հունիսի 2-ին, գերմանական դատարանը անմեղ ճանաչեց Սողոմոն Թեհլերյանին: 2016-ի հունիսի 2-ին գերմանական պառլամենտը մեկ դեմ, մեկ ձեռնպահ ձայներով հայերիս Ցեղասպանությունը պաշտոնապես ճանաչեց որպես Գենոցիդ:
Մի կողմ թողնենք այս երկու իրադարձությունները կապող ակնհայտորեն ներդրված զուգահեռ սիմվոլիզմը և փորձենք գնահատել կատարվածը հայկական կոնտեքստներից դուրս:
Այն, որ գերմանացիների այս քայլը մեզ հետ չի կապված, քննարկելիք էլ չէ: Մենք շատ լավ գիտենք, որ Գենոցիդի հարցը միջազգային խաղացողների ձեռքին խաղաքարտ է, եթե այն օրակարգում է, բայց դրա վերաբերյալ դեռ որոշում կայացված չէ:
Այն պահից սկսած, երբ կայացվում է որոշումը, արդեն այն խաղաքարտ չէ, լծակ չէ, այլ տվյալ երկրի հստակ դիրքորոշումն է, որն իր հետևանքներն է ունենալու թե Թուրքիայի հետ երկկողմանի, և թե միջազգային բազմակողմ հարաբերություններում:
Եթե գերմանացիք վերացրեցին այդ լծակը թուրքերի հետ հարաբերություններում, դա նշանակում է միայն մեկ բան, որ նրանք ինչ-ինչ դրդապատճառներից ելնելով որոշել են հրաժարվել խաղաքարտից և անցնել կայուն դիրքորոշման ոչ միայն հանդեպ Թուրքիան, այլև ՆԱՏO-ն և առնվազն Իսրայելը:
Իհարկե, անհնար է գերմանական իշխանությունների և պառլամենտականների դիրքերից ամբողջովին հասկանալ կատարվածը: Բայց ակնհայտորեն բխող հետևանքների դաշտի նրբություններից կարելի է եզրակացությունների գալ, թե ինչ մասշտաբների է այս որոշումն իրականում:
Նախ քննարկենք մակերեսին երևացողը:
Ա. Այս որոշումը հարված էր ցեղասպանությունների շարքում Հոլոքոստի գերիշխող դիրքերին: Գերմանացիների և հրեաների համար միջազգային դիրքավորման առումով այս որոշումը շրջադարձային է՝ գերմանացիներն իրենց վրայից թոթափում են եզակի «հրեշներ-մարդատյացներ» լինելու բեռը, հրեաներն էլ զրկվում են եզակի «տիեզերական զոհի» կերպարից:
Բ. Գերմանացիների մեղքի մասնակի նսեմացումը իրացվելու է թուրքերի վրա ահռելի, նոր միջազգային մեղքի բարդման շնորհիվ:
Իրականում սա շատ ծանր հարված էր Թուրքիային: Ոչ մի երկրի, նույնիսկ բազմաթիվ արևմտյան երկրների կողմից Գենոցիդի ճանաչումն այն ուժը չէր ունենալու, որքան գերմանացիներինն է, որովհետև Գերմանիան Հոլոքոստի միայնակ պատասխանատուն է:
Եթե այդ երկիրը հանդգնում է իր պառլամենտի մակարդակով, գրեթե միաձայն որոշել, որ մասշտաբներով համանման այլ Գենոցիդ էլ է եղել՝ Թուրքիայի կողմից, ապա այն մի կողմից մարտահրավեր է Թուրքիային, իսկ մյուս առումներով էլ մարտահրավեր է Գենոցիդը չընդունած այլ երկրներին: Այսուհետ որևէ գերտերություն կամ պետք է ընդունի Գենոցիդը, կամ էլ պարզաբանումներ տա միջազգային հանրությանը՝ իր ու Գերմանիայի դիրքորոշումների տարբերության մասով:
Ակնհայտ է, որ մինչև հիմա Գերմանիային զսպաշապիկ էր հագցված մի կողմից հրեաների, իսկ մյուս կողմերից էլ ՆԱՏՕ-ի ու միջազգային խաղացողների կողմից, հայերի գենոցիդի հարցում «չծավալվելու»: Նշված երկրներին որևէ կերպ ձեռնտու չէին ոչ միայն Գենոցիդի ճանաչմամբ Թուրքիայի նսեմացումը, այլև Գերմանիայի ներկա հզորացման տեմպերը, և աճող սուվերենությունը, իսկ հրեաներին էլ՝ իրենց գործիքային դաշտում ահռելի դեֆեկտի առաջացումը:
Գ. Մինչև վերջերս գերմանացիք չէին հանդգնում գնալ այդ քայլին, բայց հունիսի 2-ին գնացին. ինչու՞:
Իմ կարծիքը հետևյալն է:
Նախ նրանք համոզվեցին, որ Էրդողանի մշտական առևտուրների ու շանտաժների տակից անհնար է դուրս գալ դիվանագիտական փոքր քայլերով, քանի որ թուրքերի ձեռքին Գերմանիայի հանդեպ կան երկու հզոր լծակներ:
Առաջինը դա ներգերմանական թուրքական ահռելի զանգվածն է, որը մոտ ապագայում կարող է ներհասարակական կոնսոլիդացիային ու անդորրին անդառնալի հարված հասցնել Գերմանիայի հենց ներսում:
Ըստ պաշտոնական տվյալների, Գերմանիայում առկա է 3,7 % թուրքական փոքրամասնություն: Առաջին հայացքից սա փոքր թիվ է: Բայց նախ այդ թիվը խիստ փոքրացրված է՝ իրականում թուրքերը երևի երկու անգամ շատ են: ԵՎ բացի այդ էլ, թուրքերը հավասարաչափ չեն բաշխված երկրով մեկ՝ նրանց համամասնական ներկայությունը խիստ բարձր է քաղաքներում, որոշներում հասնելով նույնիսկ մի քանի տասնյակ տոկոսի:
Մյուսն էլ Թուրքիայի մշտական ու լկտի շանտաժն է՝ իբր փախստականների հոսքի լծակներն իր ձեռքում ունենալու փաստով:
Հետևաբար, եթե դիվանագիտական քայլերը չէին աշխատում, իսկ ժամանակն էլ ի վնաս գերմանացիների էր աշխատում, ապա պետք էր շուտափույթ գնալ որոշման, այլապես հետագայում ուշ կլիներ:
ԵՎ որոշում կայացվեց, որ չնայած իր «բարեկամ» երկրների հակադիր կեցվածքին, հիմա է պահը թուրքերի հետ գլոբալ առճակատման, քանի դեռ նրանց դեմ պայքարի ռեսուրսներ կան:
Իսկ կոնֆրոնտացիոն միակ հարմար լծակն էլ թուրքերի համար խիստ զգայուն՝ հայկական Գենոցիդի հարցն էր: Պատկերավոր ասած, գերմանացիք այս որոշմամբ ոչ թե երկու, այլ բազմաթիվ «նապաստակներ» են միանգամից թիրախավորել: ԵՎ անսպասելին այն է, որ շատ ճիշտ է հաշվարկված հարվածի և ձևը, ու ուղղությունը:
Թվացյալ, Գերմանիան իբր միայնակ է մտել թուրքերի հետ վճռական պայքարի մեջ, բայց իրականում իր մեջքին ունի և գերմանացիների, և եվրոպական երկրների ու հասարակության մեծամասնության աջակցությունը իր գոյության համար մղվող գլոբալ այս պայքարում:
Այո, իրականում գերմանացիները կանգնած են բազմակողմանի և գլոբալ խնդիրների առջև: Իրենց պայքարը միայն թուրքերի դեմ չէ, այլ Եվրոպական արժեքների, եվրոպական պետական դրվածքների, քրիստոնեական արևմուտքի համար է:
Արտաքնապես որոշումն իբր հայերի օգտին արված մարդասիրական քայլ է, բայց իրականում այն տեկտոնիկ ուժի միջազգային տաբուների տեղաշարժ է, որը դեռ ծավալվելու է, անկախ նույնիսկ գերուժերի կամքից:
ԵՎ պատահական չէ թուրքերի ցուգցվանգային հիստերիան՝ ներառյալ դեսպանի հետկանչը, և գերտերությունների չափավոր արձագանքը:
Այս որոշմամբ գերմանացիք փաստացի միացրեցին եվրոպամետ, քրիստոնեամետ, մարդամետ, ազգերի իրավունքներին միտված և գլոբալ կեղծիքի ու կեղծ տաբուների դեմ գործընթաց:
Թուրքերի համար ես չեմ տեսնում բավարար պաշտպանական քայլեր: Նրանք կարող են շարունակել աղաղակելը, քրդերին գենոցիդելը, փախստականներ գեներացնելը, Սիրիայում իսլամիստներին զինելն ու արյուն հեղելը, բայց նրանք դատապարտված են, քանի որ հենց այս որոշմամբ շատ բան է փոխվելու և իրենց շուրջը, և աշխարհում:
Եվրոպան է կոնսոլիդացվելուընդդեմ փաստականների նոր հոսքի, մահմեդականները կորցնելու են մարդու իրավունքների շանտաժով Եվրոպայում արշավելու հիմքերը: Մահմեդականներն ու թուրքերը չեն կարողանալու այլևս դեմոգրաֆիական շանտաժով դիրքեր գրավել:
Հրեաները չափավորվելու են Գերմանիային շանտաժելու և Հոլոքոստը շահարկելու առումով, ՆԱՏՕ-ն և ամերիկացիների ռազմական էլիտան ստիպված են լինելու համակերպվել գերմանացիների առավել սուվերենության հետ ու զիջել Եվրոպային՝ ինքուրույն տիրապետելու իր հարցերը:
Բազմաթիվ այլ բաղադրիչներ ու հնարավորությունների դաշտեր էլ կան այս որոշման հետ կապված: Իրոք, կատարվածն ահռելի է եվրոպական քաղաքական խաղադաշտերի համար, բայց բավարարվենք վերը նշվածով:
Մեր, հայերիս առումով այս որոշման մեջ դրական կա՝ անկախ նույնիսկ մեր բույսակերպ, անմակարդակ, տգետ ու անսկզբունքային դիվանագիտականից:
Ակնհայտորեն Թուրքիան այլևս չի հանդգնի հարձակվել Հայաստանի վրա շինծու պատրվակով: Նախկինում այս հնարավորությունը կար, այսօր չկա:
Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում բացվում է խոսակցության ու կարգավորման նոր ասպարեզ՝ կապված Ադրբեջանի տարածքում Գենոցիդի ժամանակներից սկսած այնտեղ իրացված այլ փոքր գենոցիդների հարցի հետ՝ ներառյալ ղարաբաղյան պատերազմը:
Նոր հնարավորությունները կան, սակայն ցավոք, ինչպես միշտ, մենք շարունակելու ենք մնալ ինքնակործանման տանող մեր իշխանական անհաղորդ բթության փակուղիներում: