Ամերիկյան կյանքում քաղաքական ինտրիգները հիմնականում մարդկանց վարքի ու արտահայտած մտքերի մեջ են՝ ով ինչ ասաց, ինչպես ու ինչ հետին մտքով:
Օրինակ, որևէ մեկն իրավունք չունի արտասանել «Նեգր» բառը, բայց փոխարենն ասում են այսինչն օգտագործեց «Ն» բառը, կամ հայհոյանքի դեպքում՝ «Ֆ» բառը: Ոչ թե Ն կամ Ֆ տառը, այլ Ն կամ Ֆ բառը:
Այդ մշակույթն այնքան է զարգացած, որ ամեն պահի իսկույն գեներացվում է անհրաժեշտ տառ-բառը, և ինտրիգը բարձրացվում է անհրաժեշտ հարթություն: Ամերիկյան նախագահների մշտական դրժումների հետ կապված արդեն իսկ կար «Գ» բառի ինտրիգը, այսինքն Գենոցիդ բառը հրապարակավ բարձրաձայնելու հարցը:
Հռոմի Պապի խոսքից հետո որոշ լրատվամիջոցներ թեժացրեցին ինտրիգը, որ Պապն ասաց «գ» բառը՝ շեշտելով տառի փոքրատառ լինելը:
Բայց անկախ փոքրատառից, նոր ինտրիգն արդեն հրահրվել էր, և Գալիպոլիի խեղկատակության ֆոնին «գ»-ն ինքնըստինքյան դարձավ մեծատառ «Գ»: Պուտինը Մոսկվայում օգտագործեց «Գ» բառը, իսկ Երևանում, Օլանդի հետ ձեռք-ձեռքի տված, երկուսով միահամուռ հրաժարվեցին «Գ»-ից:
Օբաման տեղից չշարժվեց ոչ դեպի Գալիպոլի, ոչ դեպի «Գ» կամ «գ», բայց փոխարենը ամերիկյան հեռուստաալիքները «Գ»-ից էլ դենն անցան՝ մեկնաբանելով հարցը շատ ավելի խորը, քան որևէ հայկական լրագրող կամ հրապարակախոս էր արել:
Գլեն Բեկը, Ջեյք Թեյպերը, Կաթի Քոուրիկը, Քրիստիան Ամանպուրը և շատերը «Գ» բառը չօգտագործեցին: Գուցե Օբամային հակադարձելու համար, գուցե մարդկայնորեն, գուցե այլ դրդապատճառներով, բայց նրանց համար Գենոցիդը «Գ» բառ չէր, այլ իրական ու մեծ ուժի խնդիր էր, և նրանք ազատորեն էին խոսում Գենոցիդի մասին, թուրքերին արժանին հատուցելով:
100-ամյակի կապակցությամբ տեղի ունեցավ շատ կարևոր մի բան՝ բացահայտվեց, որ Գենոցիդը միայն քաղաքական դեմքերի համար է մնացել որպես «Գ» բառ, մնացած աշխարհի համար այն այլևս ընդամենը պարզ, տաբուներից դուրս բառ է՝ ԳԵՆՈՑԻԴ է:
Փորձենք վերլուծել «Գ» բառի հետ կապված քաղաքական ինտրիգների բաղադրիչները: Վերլուծաբանների մեծ մասը օբյեկտիվորեն շեշտում են, որ այն պայմանավորված է Թուրքիայի գերհզոր ռազմաքաղաքական ու ստրատեգիական կարևորության հետ:
Ճիշտ արգումենտ է: Գեոքաղաքական աշխարհն ունի իր ստրատեգիական շախմատային դասավորությունը, որը խիստ իներցիոն է: Գերտերությունները հակված են պաշտպանելու եղած դրվածքները, որովհետև նույնիսկ փոքրագույն նոր տեղաշարժերը կարող են խախտել ռեգիոնալ հավասարակշռությունները և անկանխատեսելի ու աղետալի հետևանքներ ունենալ:
Բայց Թուրքիան այլևս ոչ թե պասիվորեն կարևոր է որպես դիրքի տեր, այլ կարևոր է որպես հզոր, ակտիվ, նախաձեռնող հակառակորդ, որպես մրցակից: Արդեն 6 տարի է, ինչ Թուրքիայի միջազգային կշիռը խիստ մեծացած է:
2009 թ Դավոսում տեղի ունեցած Էրդողան-Պերես հանդիպման ժամանակ Էրդողանը իր միջազգային ռանգին անհամապատասխան մեղադրանքներ հնչեցրեց հրեական նախագահին, շպրտեց միկրոֆոնն ու լքից դահլիճը: Դա հանդուգն քայլ էր աշխարհի հզորների հանդեպ, որը փայլուն իրացրեց Էրդողանը և հաղթեց:
Հետագայում էլ Էրդողանը Իսրայելի դեմ Գազայի ազատագրման նավատորմիղն ուղարկեց ու մնաց բացարձակ անպատիժ: Հրահրեց ներքաղաքական պատերազմը Սիրայում և դարձավ տարածաշրջանային կարևորագույն խաղացողը: Թուրքիան այսօր կանգնած է իսլամական ծայրահեղականների հետևում, բայց և արևմտյան աշխարհը խուսափում է բարձրաձայնել այդ մասին:
Փաստացի, վերջին տարիներին մանրակրկիտ հաշվարկված, նուրբ դիվանագիտական ու գործուն հրապարակային քայլերով Էրդողանը կարողացավ մի քանի աստիճանով կտրուկ բարձրացնել Թուրքիայի միջազգային և գեոքաղաքական կշիռը: Հիմա նույնիսկ դժվար է ասել, թե որ հարցում Թուրքիան դաշնակից է Արևմուտքի հետ, և որ հարցում՝ թշնամի:
Եթե անաչառ լինենք, ապա կփաստենք, որ Թուրքիան այսօր միջազգային գերհզորների շարքում է: Եվ այդ դիրքը ինքնուրույն է նվաճված՝ անկախ դիմացի երկրների համար Թուրքիայի գեոքաղաքական կամ ՆԱՏՕ-ական կարևորության թեզերից, և պարտադրված է աշխարհին՝ հարգելու այն:
Հետևաբար, գերհզորները՝ ներառյալ Պուտինը, Օլանդը, Օբաման, Մերկելը, կամ Գալիպոլիում զվարճացող զառամյալ արքայազնը, ստիպված են հաշվի նստելու Թուրքիայի բավական ծանր քմահաճույքների հետ:
«Գ» բառի հետ կապված մյուս ինտրիգային բաղադրիչն իհարկե Հոլոքոստն է: Ակնհայտ է, որ հրեաները Հոլոքոստը բարձրացրել ու մոնոպոլացրել են այն աստիճան, որ որևէ մեկն իրավունք չունի այդ բարձունքի ստորոտներին իսկ մոտենալու:
Ուզենք թե չուզենք, բայց պետք է փաստենք, որ խորքային, պատճառահետևանքային դաշտում, ներկա միջազգային աշխարհի առանցքը հրեական խնդիրներն են: Արաբական ողջ աշխարհի հարցերը, միջազգային տեռորիզմը, ընթացող բոլոր պատերազմները այս կամ այն կերպ կապված են հրեականի հետ: Իսկ հրեականի ներքին առանցքն էլ Հոլոքոստն է, որը միավորում է հրեությունը և ըստ այդ վեկտորի ոգեշնչում նրանց՝ ձևակերպելու միջազգային խնդիրներն ու կյանքը:
Իմ կարծիքով, եթե միայն թուրքական ինքնուրույն հզորությունը լիներ արգելքը՝ «Գ» բառը որպես «Գենոցիդ» լեգալացնելու հարցում, ապա բոլոր նախագահներն էլ հաղթահարած կլինեին այն, գոնե ուժեղացած Թուրքիային սահմանափակելու համար: Բայց այս երկու գործոնն իրար հետ միասին, և գումարած ներկա հայկական պետականության դժգույն ֆոնը, ազատություն էին տալիս բոլորին՝ իրենց խաղերը խաղալու:
Հոլոքոստի և Գենոցիդի հարաբերման հարցերի մաշտաբը պատկերացնելու համար նշեմ, որ Գազա ուղարկվող նավատորմիղի ու արաբների գենոցիդի հարցով թուրքական մեղադրանքների հետ կապված, երբևէ հրեական կողմը չփորձեց թուրքերին հակադարձել իրենց անցյալով՝ Գենոցիդով:
Փաստացի և ԱՄՆ, և Իսրայելը, և ողջ արևմտյան աշխարհը հանդուրժեցին Թուրքիայի հստակ դեմագոգ խաղերը Իսրայելի դեմ, բայց չզոհաբերեցին «Հոլոքոստի» արժեքային բարձունքը, գոնե մասնակի, հօգուտ Գենոցիդի, որպես խաղաքարտ Թուրքիայի դեմ:
Վերջին 20-25 տարիների եվրաինտեգրման հետ կապված, երևի բոլոր եվրոպական երկրները թուրքերի հետ խոսելիս գաղտնաբար խաղարկում էին Գենոցիդի խաղաքարտը: Բայց և մինչև երեկ որևէ մեկի մտքով չէր անցել Հոլոքոստ-Գենոցիդ զուգահեռները տանել՝ տաբուն խախտելու իրավունք ոչ մեկը չուներ:
Երեկ շատերի կողմից հաղթահարվեց այդ արգելքը, և դա երևի 100-ամյ տարելիցի արարողությունների հետ կապված ամենամեծ նվաճումը կարող է դիտվել:
Ակնհայտ է, որ մենք՝ հայերս ու Հայաստանը, միջազգային սուբյեկտ չենք և մոտ ապագայում չենք էլ լինի: Բայց երեկվանից ու մասնավորապես Պապի միջամտությունից հետո, Գենոցիդն արդեն իսկ մտել է միջազգային օրակարգ՝ որպես մեծ ինտրիգ Թուրքիայի դեմ և Իսրայելին՝ ի տես:
Անկախ նրանից, թե այսուհետ որ քաղաքական խամաճիկը, կամ աճպարարն ինչ խաղեր կխաղա «Գ» բառի հետ, այն այլևս բարձրացել է շատ վեր՝ միջազգային հումանիտար հարթություն, որով ապահովել է մեր հետագա իրավունքը՝ գոնե գոյատևելու:
Իսկ թե ինչ որակով կգոյատևենք, դա արդեն զուտ մեր ներքին հարցն է, ամենքիս հարցը, ու կախված չէ ոչ Պապից, ոչ Օբամայից, ոչ Պուտին-Օլանդից և ոչ էլ նույնիսկ հայկական նախագահից:
Ապրիլի 24-ին մենք դուրս եկանք 100-ամյա սգից: Բայց և մեր հետագա խնդիրն է 1000-ամյա ներքին քաղաքական տհասությունից դուրս գալը:
Իմ կարծիքով, որպես այդպիսի առաջին փառահեղ քայլ կարող է լինել գոնե Վարդան Պետրոսյանին ու քաղաքական բանտարկյալներին բանտերից ազատելը:
Ի վերջո ամեն ինչը, ներառյալ նաև իշխանական «բեսպրեդել» անխոհեմությունը, սահմաններ պետք է ունենա: