Ամեն հիմար կարող է իմանալ, կարևորը հասկանալն է: Էյնշտեյն
Առանց նախապես մշակված ազգային ու պետական ռազմավարության ու մարտավարության սրըթնաց մոտենում ենք Գենոցիդի 100-րդ տարելիցին: Արդեն ուշ է մեղավոր պաշտոնեական պատասխանատուների մասին խոսելը: Առավել ևս, որ նրանք թքած ունեն թե մեր, թե իրենց պարտականությունների ու թե Գենոցիդի խնդրի վրա:
Իսկ ընդհանուր առմամբ, ներկա ողբալի քաղաքական-ազգային- հանրայինից այլ բան սպասելի էլ չէր: Անկախությունից հետո մենք բազմիցս անարգել ենք Գենոցիդի հիշատակը մեր առօրյա պետական վարք ու բարքով: Էնպես որ, ներկա անփառունակ վիճակը անսպասելիություն չունի իր մեջ:
Որպես պետականապաշտպան միջազգային ու անմիջական գործոն Գենոցիդը մենք չկարողացանք օգտագործել: Հակառակը, նույնիսկ պախարակվեցինք նրա հետ կապված անճարակության ու ոչ ադեկվատության դրսևորումներով: Ապրիլի 24-ին էլ անշուքության, մասշտաբային գաճաճության ու ոչ պատշաճության այլ դրվագներ կգումարվեն եղածին ու ազգովի և պետականորեն կհայտնվենք մի նոր իրականության մեջ, ուր Գենոցիդն այլևս բեռ է լինելու՝ խեղճության, թուլության ու փոքրության խորհրդանիշ:
Ինչևէ, գոնե հիմա, ինքներս մեզ համար պարտավոր ենք որոշ ընդհանուր հայտարարների գալ: Որովհետև երբ լսում եմ Գենոցիդով մեջտեղ հայտնվածներին ու նույնիսկ նրանում «մասնագիտորեն» կողմնորոշվողներին, ապա տեսնում եմ, որ էս էլ իմ ասելիքն ունեմ: Ըստ որում ոչ միայն որպես հայ, Գենոցիդի անձնական պահանջատեր, այլ նաև որպես տարրական կրթության տեր անհատ:
Գենոցիդի հարցը միջազգային քաղաքական լուսանցքներում է, բայց և, ապրիլի 24 -ի հետ կապված, մեզ որոշ տհաճ պարզաբանումներ են անհրաժեշտ, որպեսզի հայրենասիրական հուռռա էյֆորիան մեզ լրիվ չկործանի:
1. Գենոցիդի իրացման պահին հայկական պետականություն գոյություն չի ունեցել: Հետևաբար ներկա Հայաստանի հանդես գալը որպես գենոցիդված հայության պահանջատեր-իրավահաջորդ, միջազգային իրավանաբանական հիմնավորում է պահանջում: Դա շատ մեծ ու լուրջ դիվանագիտական, մասնագիտական աշխատանք էր ենթադրում, որը պետք է կատարվեր, բայց չի կատարվել: Եվ մենք ձևակերպված, միջազգային օրենքներին համապատասխան պատրաստի փաստագրված թղթապանակ չունենք: Եթե ինչ որ հրաշքով միջազգային մի ատյան մեզանից պահանջի մեր ձևակերպված դիրքորոշումները, մենք որևէ ներկայացնելիք փաստաթուղթ չունենք:
2. Թուրքիայում էլ, Գենոցիդի պատասխանատու երիտթուրքերի կառավարությունը ինքնալիկվիդացվել էր դեռ 1918 թվականին: Իսկ 1919 թվականի հուլիսի 5-ի թուրքական դատարանի որոշմամբ, Թալեաթը, Ջեմալը, Էնվերը և Նազիմը դատապարտվել էին մահապատժի, իսկ 27 այլ հանցագործներ էլ՝ տարբեր պատժաչափերի: Հետևաբար Ժամանակակից Թուրքիան էլ իր արգումենտներն ունի՝
Ա. Գենոցիդի հանցագործության մասով ֆորմալ առումով իբր պատժել է մեղավորներին:
Բ. Ներկա Թուրքիան իրեն չի համարում երիտթուրքերի իրավահաջորդը:
Գ. Հայտարարում է, որ Գենոցիդ չի եղել, այլ եղել է ռազմական նկատառումներով իր քաղաքացիների տեղահանություն: Այս արգումենտը հեռահար թաքնված տարր ունի իր մեջ: Այն նախապես մերժում է տեսականորեն հնարավոր հայկական ավտոնոմիայի ստեղծումը Թուրքիայի որևէ տարածքում:
Դ. Հայաստանի պահանջատիրության մասով Թուրքիան չի տեսնում միջպետական քննարկման առարկա նույնիսկ: Ավելին, ինքը մասնակից է ադրբեջանական ագրեսսիային և դիվանագիտորեն և ռազմականով և անմիջականորեն՝ շրջափակման փաստով: Իսկ քաղաքացիական սեփականության մասով ինքը պատրաստ է քննարկման- դատական կարգով կոմպենսացման, եթե կան հիմնավոր փաստաթղթեր անհատների ձեռքին:
Եթե կողմնակի դիտորդի աչքերով՝ միջազգային իրավունքի ֆորմալ-իրավաբանական առումով նայենք խնդրին, ապա մենք ահավոր թերացած ենք ներկայանում մեր պարտադիր անելիքների մեջ և ոչ լուրջ արգումենտներով՝ պահանջատիրականի շրջանակներում:
Անկախության սկզբում Գենոցիդի հարցում ՀՀՇ-ի ռազմավարությունը ենթադրում էր, որ Հայկական անկախ պետությունը ձեռնպահ է մնում ոչ միայն Թուրքիայի հանդեպ պահանջատիրությունից, այլև սփյուռքին է ընձեռում Գենոցիդի հարցի հետապնդումը միջազգային ատյաններում: Այսինքն ՀՀՇ-ի մոտեցումներն իրականում ամբողջովին թուրքական շահերի շրջանակներում էին:
ՀՀՇ-ից հետո էլ հայկական մոտեցումներում ես որևէ լուրջ փոփոխություն չեմ տեսնում: Ֆուտբոլային դիվանագիտությունը նույնիսկ առաջին քայլերն էլ չունեցավ, որ մարդ իմանար, թե ինչի մասին էր լինելու այն:
Այսօր էլ, ըստ էության հայտնի չէ, թե որն է հայկական պետության սկզբունքային դիրքորոշումը Գենոցիդի հարցում: Եվ չեմ էլ կարծում, թե ապրիլի 24-ին ինչ որ կոնկրետ դիրքորոշում կհայտնվի:
Անտերությունը, անսկզբունքայնությունը, անպատասխանատվությունը համապարփակ է թե իշխանության, թե հանրության և թե ընդդիմության մասով:
Իհարկե, այս բարձիթողի վիճակն ունի իր միարժեք բացատրությունը: Թալանով ու երկրի մսխմամբ զբաղված հայկական քրեաօլիգարխիկ իշխանությանը պետք չէ սուբյեկտայնություն ու դրանով պայմանավորված որևէ պատասխանատվություն: Հետևաբար հայկական իշխանությունների կողմից որևէ լուրջ անելիքն այս հարցում հակացուցված է նրանց:
Բայց և փաստն այն է, որ անցած 100 տարիներին Գենոցիդը եղել է և հայի, և Հայաստանի պաշտպանական վահանը Թուրքիայից և մասնակիորեն՝ նաև Ադրբեջանից: Իհարկե, Գենոցիդը խաղաքարտ է եղել ուրիշների ձեռքին, շահարկվել է հարևանների ու գերուժերի կողմից, բայց և գոնե մասնակի մեզ էլ է ծառայել:
Հենց հիմա էլ, մեր այս ծնկաչոք վիճակում էլ, Գենոցիդը դեռ որ մեր միակ միջազգային պաշտպանական լծակն է, որը զուսպ է պահում անմիջական ու հեռակա թշնամիներին: Հայկական իշխանությունները սա շատ լավ գիտեն, բայց և չկա մեխանիզմը, որը կստիպի նրանց առավել էֆեկտիվ օգտագործել Գենոցիդի ընձեռած գործիքային դաշտն ի շահ պետության, հայության, նահատակների հիշատակի ու իրավունքների:
Թե ինչքանով կարժեզրկվի Գենոցիդը ապրիլի 24-ին սպասվող մեր պետական ու հանրային անշնորհքությունների արդյունքում, դժվար է ասել:
Ուղղակի անհրաժեշտ եմ համարում հարցի մեջ խորամուխ չեղած, ոչ հեռատես ու իրականության հետ հաշվի չնստողներին հիշեցնել հետևյալը:
– Սրբություն չհարգելը անձնական հարց է: Մի հարգեք, եթե այն ձեզ է վերաբերվում: Բայց դուք իրավունք չունեք հաշվի չնստելու ազգային-պետական սրբության՝ Գենոցիդի սպասարկման պահանջների հետ, որի շնորհիվ դեռ որ գոյություն ունենք:
– Հրեաները Հոլոքոստը սարքեցին աշխարհի պատմության մեջ հայտնի որևէ զենքից առավել գերհզոր մի զենք, լծակ, գործիք, որի սպառնալիքի տակ կռացել է ողջ աշխարհը:
Ոչ միայն որևէ հրեա, այլև քաղաքակիրթ աշխարհի որևէ ներկայացուցիչ իրավունք չունի ոչ հարգալից վերաբերվել հանդեպ Հոլոքոստը: Իսկ մենք անարգել ենք Գենոցիդն այն աստիճան, որ արդեն քրեականներն են նրա մասին ֆիլմ նկարում:
Իսկ աշխարհի առաջնորդներն էլ, տեղյակ լինելով մեր պետական խամաճիկությանը, գերադասում են ենթարկվել հրավերքին՝ մասնակցել թուրքական ֆարսին, քան հարգել մեր համամարդկայինը:
– Մենք արդեն անարգել ենք Գենոցիդը ոնց կարողացել ենք: Ապրիլի 24-ին էլ կանենք անհնարինը՝ խղճուկ խեղկատակության ու աբսուրդի կվերածենք այն: Խնդիրն է, թե ինչ ենք անելու ապրիլի 25-ին ու դրանից հետո: