Ո՞վ է հերոսը: Առաջին հայացքից անիմաստ հարց է թվում, բայց փորձենք սահմանել հերոսին:
Իմ կարծիքով, հերոսը դա եզակի մեկն է, ով ի տարբերություն այլոց, իր արտակարգ ունակությունների շնորհիվ դիմում է ոչ ստանդարտ քայլերի և հասնում է հանրության համար դրական, բեկումնային արդյունքի:
Հերոսը կարող է նախագահ, կամ զորավար լինել, կարող է զինվոր, նույնիսկ հավաքարար կամ չոբան լինել: Բայց ամեն դեպքում, հերոսի հիմնական բնորոշիչը նրա ձեռք բերած արդյունքն է՝ անարդյունք հերոսն աբսուրդ է:
Օրինակ, չոբանի հերոսությունը գայլին դիմադրելը ու հոտը փրկելը կարող է լինել: Հավաքարարինը՝ գիշեր-ցերեկ աղբը հավաքելը, որ համաճարակ չտարածվի: Զինվորի հերոսությունը զինվորին անհամեմատ հակառակորդին վնաս հասցնելն է: Զորավարինը՝ նույնը:
Նախագահի հերոսությունն էլ իր երկիրը արհավիրքներից զերծ պահելն է: Արտակարգ քայլերով ներքին համերաշխություն ու հեռանկարային պայմաններ ստեղծելն է: Հարևան երկրների համեմատ մրցակից, հաղթանակող, զարգացող և առաջադիմող պետություն ստեղծելը:
Նախագահից ու չոբանից, զորավարից ու զինվորից սպասելքներն ու նշաձողերը նույնը չեն կարող լինել: Իսկ եթե հավասարեցրեցինք նշաձողերը, ապա կստանաք քաոսային, հայերեն ասած «անոտուգլուխ», «շունը տիրոջը չճանաչող» իրավիճակ, այսինքն այն, ինչ կա ներկա Հայաստանում:
Տրամաբանելով վերը շարադրվածի շրջանակներում, կարող ենք ասել, որ առաջին սկզբնական օղակը, որը չարեց իրեն հասանելիք «հերոսությունը», դա առաջին նախագահն էր: Ով որպես համար մեկ գործ տեսավ իր պալատի դիմաց ճաղեր կառուցելն ու հանրությունից մեկուսանալը:
Միգուցե պատմաբան էր և գիտեր, թե ինչ է պետք առաջինն անել: Բայց ես հակված եմ մտածելու, որ նրան հուշվել էին հաջորդ քայլերը, և այդ ֆոնին ամուր ճաղեր ու ֆիզիկական պաշտպանություն էր պետք լինելու մոտ ապագայում:
Նախագահի վարքը, ինչպես բյուրեղացման դեպքում, վերից վար պարտադրեց համանման վարք ու վերաբերմունք ստորադրյալ բոլոր պաշտոնյաների համար: Եւ պարզվեց, որ Հայաստանում, իշխանական, պետական ապարատում ոչ միայն մերժված է «հերոսը», այլև խրախուսելի է մորթապաշտը, հանրայինի ու ազգայինի վրա թքած ունեցողը:
Իսկ եթե չկա տարրական պատասխանատվության պահը, ապա անիմաստ է դառնում նաև պաշտոններում մասնագետ լինելը: Ի՞նչ կարևոր է, թե մասնագետ չլինելով՝ որ մասնագիտական հարցը չես լուծի ու որ ասպարեզը կկործանես:
1992-ին սկսված ղարաբաղյան պատերազմն աստիճանաբար սկսեց խժռել հայ տղամարդուն՝ մասնավորապես հերոս տղամարդուն: Եվ իշխանականի անհաղորդության ու տղամարդու խիստ դեֆիցիտի պայմաններում, բեսպրեդելով սկսեց գլուխ բարձրացնել քրեական տարրը, որին իշխանությունը գրկաբաց ընդունեց:
Սկզբնական շրջանում որևէ սկզբունքից զուրկ այս մարդիկ իշխանության լավագույն հենարանն էին: Եվ աստիճանաբար վերցնելով ավելի ու ավելի շատ լծակներ, 1996-ից հետո, իշխանությունն արդեն ամբողջությամբ կրիմինալինն էր:
Փաստացի, իշխանության մեջ «հերոսության» հարցը վերացված է արդեն առնվազն 18 տարի: Հետևաբար, իմաստալից է քննարկել, թե ինչ եղավ ոչ-իշխանական, ընդդիմադիր, ազգային, մարդկային ու այլևայլ ասպարեզների «հերոսների» հետ:
Ակնհայտ է, որ հերոսը հակառակորդի հետ է ասոցացված: Հենց այնպես, օդի մեջ հերոսներ չկան: Հերոսը հերոս դառնալու համար պետք է ինչ որ բան, որևէ հակառակորդ հաղթահարի: Իսկ քրեական համակարգին հակառակորդ ունենալու պայմաններում հերոսից պահանջվում է արտակարգ հերոսություն:
Քննարկումից դուրս թողնենք տաբուապատ հոկտեմբերի 27-ը և դիտարկենք իշխանությանը հակառակվող հերոսներին:
Դեռ սովետի օրոք, 1988-ին, որպես հերոս հրապարակ էր մտել կուրծք ծեծող հացադուլավորը: Այդ ժամանակներից արդեն ավանդույթը կերտված էր, ասպարեզն էլ բաց: Եվ պարզվեց, որ հացադուլով հերոսացողների պակաս չունենք: Մեկ շնչին ընկնող չնահատակված հացադուլավորների թվով Հայաստանը երևի ռեկորդակիր է աշխարհում:
Բայց և զարմանալիորեն, 50 տոկոս արտագաղթած երկրում դեռևս ռեսուրս կա թատերական հացադուլների ու դրանով քաղաքական ասպարեզ մտնելու համար: Ավելին, մոդայիկ է դարձել քաղաքական ճգնավորությունը: Եթե մարդը պատրաստ է ոչ թե որպես հերոս հաղթելու, այլ միայն զրկանքների գնալու, ապա դա ճգնավորություն է: Իրոք, եթե մեկը դեմագոգիկ անձնազոհությամբ մտնում է կանխատեսելի ապագայով հացադուլի, կամ դիմում է բացահայտ անհաշվենկատ քայլերի, ապա առավելագույնը, դա որպես ճգնավորություն պետք է բնորոշել:
Ժամն է փաստելու, որ հերոսը խնդիր չունի այլոց կրթելու կամ կազմակերպելու: Հերոսի խնդիրը ինքնուրույն հաղթական արդյունք գրանցելն է: Իսկ հաշվարկված հաղթանակի չգնացողի դեպքում գործ ունենք ոչ թե հերոսի, այլ ընդամենը Ճգնավորի հետ:
Ես դեմ չեմ ճգնավորությանը: Մարդու կամքն է, ինչ կուզի թող անի: Ես ուղղակի դեմ եմ ճգնավորությունը որպես հերոսություն ներկայացնելուն:
Փաստացի, իշխանական հերոսը Հայաստանում անհնար է, որովհետև հերոսն ու կրիմինալն ուղղակի հակոտնյաներ են: Իսկ ընդդիմադիրում էլ կուրծք ծեծող հացադուլավորը գրավել է հերոսի առաջացման բոլոր հրապարակները և դարձել է իշխանության փաստացի դաշնակիցը:
Եզրափակելով ասելիքս, կուզենայի շեշտել, որ հենց նման խոսակցություն է բացվում, թե հրապարակը գրաված «ճգնավորներն» են մեղավոր, որ նոր, այլ մարդիկ չեն մտնում ասպարեզ՝ հրապարակում եղածների համառ արձագանքն է, թե ո՞ւր են նոր հերոսները: Թե «տղամարդ» են՝ թող գան իրենք էլ իրենցն անեն, ո՞վ է իրենց խանգարում:
Ցավոք, եթե 25 տարի շարունակ, ու դրանից էլ առաջ՝ երևի դարերով, մերժվել է արդյունքի ձգտող հերոսը հօգուտ կուրծք ծեծող դեմագոգի ու ճգնավորի, ապա
մեր արժեքայինն իսկ դեմ է իրական հերոսին:
Կատարվել է զարհուրելի մի բան, հայկական քաղաքականում հերոսներին փոխարինել են ամեն առիթով հացադուլավորներն ու ճգնավորները:
Այսպես շարունակել չի կարելի: Մենք արդեն նկատելի ենք դրսից՝ որպես ոչ ադեկվատ հանրություն, և պետք է գոնե բացախոսությամբ կարգի հրավիրենք էժանագին հացադուլի համն առածներին: