Վարդան Պետրոսյանի դատավարությանը ներկայացած ֆրանսիացի պաշտպան Մարի Լոռ Դոզեն մեկ պարբերության մեջ մի քանի ծավալուն ու մեզ որպես հանրություն ոչնչացնող մտքեր է հայտնել.
1. Ես այստեղ չեմ, որ ձեզ հայկական դատի վերաբերյալ ինչ-որ դասեր տամ:
2. Այստեղ եմ, որ պաշտպանեմ երկքաղաքացի Վարդան Պետրոսյանին:
3. Ես չեմ հասկանում, թե ինչու է Վարդան Պետրոսյանը մինչ օրս կալանքի տակ:
4. Եթե վիշտը արդարադատության գործիք է դարձել, ապա այլևս արդարադատություն չէ:
Անարգանքով հագեցած նման ուղերձը ցանկացած նորմալ երկրի դատարանի համար գետինը մտնելու և ողջ իրավականի հրաժարական տալու շարժառիթ կլիներ, բայց մեզանում այն անընկալելի է ու զրոյական արժեքի:
Հայաստանում դեն են նետված բոլոր պայմանականությունները, և բեսպրեդելն արդեն բառի իմաստից էլ դեն է: Արդարությունը ոչ թե սկզբունքով է, այլ ըստ պախանի կամքի, խամաճիկությունը ոչ թե բացառություն է, այլ հանրային դրվածք, և մարդն էլ քավության նոխազ է՝ ըստ ախպերականի կամքի:
Մենք մեզանում, մեր մեջ, այդ ամենին հարմարված ենք՝ ոչ նկատում ենք, ոչ ամաչում ու ոչ էլ զարմանում:
Բայց կողմնակի դիտորդի համար պարզ, թափանցիկ, տեսանելի ենք, ըստ որում այն ասիտիճան, որ զուտ մեկ դատական գործի վայրիվերումներին նոր-նոր ծանոթացած մարդը ծավալուն ճշգրտությամբ նկարագրում է մեր ներքին դրվածքները:
Սա նշանակում է, որ մեր ով ու ինչ լինելն ուղղակի ճառագայթում է մեզանից:
Իրոք, հայկական դատի վերաբերյալ ինչ դասեր կարող ես տալ, երբ դատ ասածը հրապարակային հաշվեհարդար է:
Իրոք, ինչպես հասկանաս Վարդանի բանտարկված լինելը, եթե դա հասկանալու հարց չէ:
Կամ էլ ինչպես չասես, որ դատ կոչվածը իրավական հանգամանքների անաչառ պարզաբանում է ենթադրում, այլ ոչ լաց ու կոծով բեմականացված ողբերգական ֆարս:
Եվ վերջապես այդ կինը հասկանում է, որ ինքն այստեղ է ոչ թե հայկական դրվածքներում որևէ ստորակետ փոխելու նպատակով, այլ խիստ ժամանակավոր ու զուտ իր պարտքի ուժով՝ հանդեպ իր համաքաղաքացին: Եվ նրան չեն հետաքրքրում ոչ Հայաստանը, որ նրա իրավականը և ոչ էլ հայաստանցին:
Վարդանը ոչ առաջինն է, ոչ էլ վերջինը, հայկական դատարան կոչված գիլյոտինի զոհերի շարքում:
Այն անխափան աշխատում է ցանկացած մեկի դեմ, ով խիզախություն է ունեցել իշխանություններին ցույց տալու աչքի վերևի հոնքը, կամ էլ դժբախտություն է ունեցել իր իրավունքները պաշտպանող նորմալ մարդ ծնվելու:
Բազմագլուխ մի վիշապ է հայկական իրավականը, որն արդեն 23 տարի շարունակ մի գլխով ստորացնում է մարդուն, մյուսով թալանում, մյուսով կեղեքում, մյուսով տանջում, մյուսով պատեպատ տալիս, մյուսով գնդակահարում, մյուսով հոշոտում:
Ֆենոմենալ վիճակի ենք հասել: Մի բևեռում մարդատյաց իշխանությունն է իր մարդակեր կառույցներով ու քրեական պաշտոնյաներով: Հակառակ կողմում էլ մշտապես հետապնդվող անհատն է, որի կյանքն ամենօրյա հերոսապատում է՝ լի ոստիկանից, օլիգարխից ու պատահական հանցագործից խուսանավելու անթիվ- անհամար դրվագներով:
Գույներ չկան՝ սև-սպիտակ է: Կամ իշխանություն ես, այսինքն դրության ու իրավունքի տեր, կամ էլ զոհ ես, նախապես դատապարտված տաժանակիր կյանքի ու վախճանի:
Չկա մեկը, որը չեզոք լինի դիմացինի ու կողքինի հանդեպ: Իշխանությունը ներ է սողոսկած բոլորի անձնական տարածքները՝ որպես գործակալ, որպես բարեկամ, որպես ընկեր, որպես խնամի, որպես հարևան, որպես ոստիկան, քննիչ ու դատավոր, և «բաժանում ու տիրում է», խրախուսվում միայն վայրենին, հակամարդկայինը, ստորն ու բիրտը:
Որոշ նշանավոր կարկառունների դեմքին նայելիս անիծում ես քո հայ լինելն ու մտածում, թե որ մեղքերի համար է սա, և արդյոք վերջ չի՞ լինելու:
Ես ինձ մշտապես պատկերացնում եմ Վարդանի իրավիճակում ու հասկանում եմ, որ ինքը հերոս է: Մի բան է առանց դիտավորության, դատական սխալի հետևանքով բանտում հայտնվելը, և այլ բան է համակարգային տականքի ձեռքին «օրենքի» ուժով պատանդ լինելը:
Բոլորս էլ ինչ որ առումներով պատանդ ենք:
Մենք ինքնակամ ենք պատանդավորել մեզ, Վարդանը՝ ճակատագրի բերումով:
Մենք հանդուրժելով ու համբերելով ենք դարձել պատանդ, Վարդանը՝ իր գործունեության արդյունքում:
Մենք պատրաստ ենք պատանդ էլ մնալու, Վարդանը պայքարում է ազատագրվելու համար:
Դժոխային շրջապտույտի մեջ ենք: Եվ ամեն պտույտով ելքերը փակվում են, ճաղերն ավելանում, օրը մթնում:
Ոչ մեկս չէր հավատում նման վախճանի, բայց բոլորս էլ սխալ դուրս եկանք: Ոչ մեկս չի հավատում կատարվողին, բայց այն իրականություն է: