Եթե դու լուռ ես քո ցավի մասին, ապա նրանք կսպանեն քեզ և կասեն, որ դու հաճույք էիր ստանում դրանից
Զորա Նիլ Հուրստոն, ամերիկյան ֆոլկլորիստ
Գազի հարցի խորքային շերտերը, այն է՝ քաղաքականը, կենցաղային անելանելիությունն ու քրեականը լուսաբանվել են, բայց երբևէ չեն քննարկվել էներգետիկն ու թվաբանականը:
Տեսնենք, թե այդ դիտանկյուններով ինչ լրացուցիչ մեքենայություններ են թաքնված Հայաստանն ու հայաստանցիներին կեղեքող գազի գործարքների հետևում:
Նախապես ֆիքսենք հայտնի ու քիչ հայտնի մի քանի սկզբունքային տվյալներ:
1. Սահմանին գազը Հայաստան է ներմուծվում 1000 խորանարդ մետրը $189 գնով:
Վերածենք այս գումարը դրամի, որպեսզի հետագա քննարկման ժամանակ համեմատելի հաշվարկներ լինեն: Ընդունելով 400 դրամը համարժեք մոտավորապես $1, կստանանք, որ 1000 խմ գազը Հայաստան է մտնում 75600 դրամով, կամ էլ՝ մեկ խմ-ը 75.6 դրամով: Իսկ վերջնական, կենցաղային սպառողին այն վերավաճառվում է 156 դրամով, կամ էլ՝ մոտ 200 տոկոս եկամուտով: (Համեմատության համար նշենք, որ Վրաստանում մեկ խմ գազը վաճառվում է 106 դրամի համարժեքով):
2. Մեքենաների լիցքավորման կայաններում նույնիսկ այս թվերը վերջնական չեն: Հայերի «հնարած» «մեկ» կոչված բալոնային չափի միավորն իրականում համապատասխանում է 50 լիտր տարողությանը: 200 մթնոլորտ ճնշման տակ լիցքավորված «մեկանոց» բալոնը տեսականորեն տեղավորում է 10 խմ գազ: Հետևաբար, ասենք 2-անոց բալոնատերը, երբ լրիվ լիցքավորման համար վճարում է 5500 դրամ, պետք է իմանա, որ ինքը ստացել է 20 խմ գազ, և իրականում պետք է վճարեր 3120 դրամ:
Այսինքն 200 տոկոս սահման -սպառող հավելավճարից բացի կոնկրետ լցակայանի տերն իրեն խաբել է ևս մոտ 80 տոկոսով: Կամ էլ երկուսն իրար հետ հաշված՝ գազը սահմանային գնից իրեն վերավաճառել են 3 անգամ ավելի թանկ՝ այսինքն 1000 խմ-ը $ 540 ով:
3. Անցնենք գազ-էներգիա և գազ-բենզին համարժեքների պարզաբանմանը:
Բնական գազի մեկ խմ-ը պարունակում է մոտավորապես 670 գրամ բնական գազ: Մեկ լիտր բենզինն էլ կշռում է 710 գրամ: Կալորիականության առումով, գազն ու բենզինը մոտավորապես իրար հավասար են: Հետևաբար, մեկ խմ գազը համարժեք է 0,94 լիտր բենզինին:
Գալով մեքենատիրոջը, նշենք, որ «2-անոց» բալոնատերը, եթե չի խաբվում օդի ու ճնշման մեջ, մեկ լիցքավորման ժամանակ ստանում է 18,8 լիտր բենզինին համարժեք գազ:
Իմ նախորդ փորձից ելնելով, երբ և օդն էր առկա, և ճնշման տարբերությունը, կարող եմ ասել, որ ներկա պայմաններում, բենզինի փոխարեն գազ օգտագործելիս, տնտեսումը մոտ 30-40 տոկոսի սահմաններում է լինելու, ոչ ավել:
Իսկ ինչ առավելություն ունի գազի սպառողը կենցաղում՝ էլեկտրաէներգիա սպառողների համեմատ:
Մեկ խմ գազն իր կալորիականությամբ համարժեք է մոտ 8 կիլովատ հոսանքին: Կենցաղային վառարանների ջերմային ՕԳԳ-ը մոտ 80 տոկոս է: Հետևաբար, 156 «դրամոնոց» գազը կտա մոտ 6,5 կիլովատ հոսանքին համարժեք ջերմային էֆեկտ: Այսինքն գազային մեկ «կիլովատը» կարժենա մոտ 25 դրամ:
Աշխարհում գազի վաճառքն իրացվում է համաձայն կալորիականության, և սպառողին հասցվում է որոշակի կալորիականությամբ երաշխավորված գազ:
Բայց և չափումների հարմարության նկատառումներով, հաշվարկը կատարվում է ծավալով: Այս տարընթեռնումը վերահսկելու համար մեծածավալ սպառողները մշտապես վարում են որակի մոնիտորինգ, որ իր վրա օդ չվաճառեն:
Ես համոզված չեմ, որ Հայաստանում կա նման վերահսկողություն, և որ վերջնական սպառողին գազը հասնում է առանց օդի ավելացման:
Վերը բերված հաշվարկները մաքուր գազի համար էին: Հետևաբար ընթերցողն իր հաշվարկներում նաև պետք է թվերի մեջ իր պատկերացրած «օդային» ուղղումը մտցնի: ԵՎ եթե հաշվի առնվի նաև օդի խառնելը, ապա գազային ջեռուցումը մոտավորապես կհավասարվի, կամ էլ նույնիսկ ավելի թանկ կլինի էլեկտրականությամբ ջեռուցումից: (Իմ կարծիքով, գազը կարժենա երևի 35-40 դրամ՝ մեկ կիլովատի առումով):
Շատերը կասեն, որ ելք չկա, եթե մարդիկ բոյկոտեն գազը, ապա սրանք էլ ավելի կթանկացնեն հոսանքը:
Դա էլ հնարավոր տարբերակ է: Հայաստանում ամեն ինչ է հնարավոր: Բայց եթե մարդիկ իշխանությանը հակադարձող քայլեր չձեռնարկեն, շատ ավելի սարսափելի է լինելու:
Բերված թվաբանությունը նոր չէ: Սկսած գազի վերամատակարարումներից՝ 90 ականների կեսերից, միշտ էլ գազը սպառողին է հասցվել մոտ 4-5 անգամ եկամուտով: Ամեն անգամ Ռուսաստանը թանկացրել է գազի մեծածածախ գինը, իսկ սպառողին գազ հասցնող հայ միջնորդն էլ շատ ավելի է բարձրացրել մանրածախ գինը:
ԵՎ նոր պայմանագրերով էլ այս դրվածքների մեջ որևէ բան չի փոխվել, ուղղակի գազային ունեցվածքն է ամբողջությամբ անցել Ռուսաստանին: Բայց թալանն առավել մեծ մասշտաբներով ու ախորժակով շարունակվում է:
Փաստորեն, արդեն մոտ 20 տարի, Հայաստանում գազի ներմուծումը մարդկանց լկտիաբար կողոպտելու կազմակերպված, հանցավոր գործընթաց է, որն իր մասշտաբներով նմանակը չունի աշխարհում: