Երկիրը հայտնվել է մեր ազգային թուլությունների պատանդի դերում:
Մի շատ դիպուկ մտքի հանդիպեցի վերջերս՝ «էս ազգը էս ժողովրդի ձեռը կրակն է ընկել»: Իրոք, բազմաթիվ հիմնարար «վատություններ» ունենք մեր արժեքայինի մեջ, որը բոլորիս է «չոքացրել»:
Որոնք են այդ «վատությունները» ըստ իմ հասկացածի, և ինչ է հնարավոր անել դա հաղթահարելու համար:
1. Վախը վաղվա օրվա հանդեպ: Իրոք, բոլորս վաղվա մի կտոր հացի, ընտանիքի իբր մի կտոր հացի, ապագայի պատառիկները կորցնելու շանտաժի տակ ենք:
2. Սրանով մեծապես պայմանավորված՝ մեր բարեկամի սրիկայությունների անտեսման ռեժիմի մեջ ենք:
3. Հիմնովին մերժում ենք հանրայինով ու օրինականությամբ որևէ հարց լուծելու փորձն իսկ: Դե, կողքինից միայն վնաս ենք տեսել, և մտքներովս չի էլ անցնում, որ այլ «մարդկություն» է հնարավոր:
4. Սովետներից մնացած՝ թույլերի կողմից պետությունը որպես պատուհաս, իսկ ուժեղների համար՝ որպես «կթու կով» դիտելու բևեռային, բայց և համերաշխ պատկերացումները նույն հանրության մեջ:
5. Հանրային հանդուրժողականությունը՝ հանդեպ «թաղ նայողների» մակարդակից սկսվող բեսպրեդելը:
6. Մասնագիտականի տոտալ անտեսումը կառավարման մեջ և առօրյա կյանքում:
7. Դատավորի ու ցանկացած պաշտոնյայի ծախված ու անարդար լինելը որպես դրվածք հանդուրժելը:
8. Մի կերպ յոլա գնալու փիլիսոփայությունը:
9. Մշտապես պահպանողական դիրքերում ենք, անտեսելով շրջակա փոփոխվող, զարգացող աշխարհն ու մեր հետ գահավիժող իրականությունը:
10. Ջրի երեսին եղած անպետքների հանդեպ կռապաշտ հանդուրժողականությունը: Օրինակ, հանրային, ազգային ու կառավարման դաշտն արդեն 3-4 տասնամյակ լցված է երբևէ ոչինչ չասող ու ոչինչ չարած, բայց զարմանալիորեն ջրի երեսին մնացող դեմքերով:
Փաստորեն, հենց եղած արժեքայինի պարտադրմամբ մերժված են շարքային մարդու իրավունքները, արժանապատվությունը, ազատ աշխատանքը, ազատ ձեռներեցությունը, ազատ մտածելակերպն ու նորի մուտքը երկիր:
Ազատ ոչ մի բան չկա: Ֆիզիկական ու վիրտուալ բանտայինին մոտ ռեժիմ է, որն արդեն հանգեցրել է փոխադարձ թշնամանքի ու եզակի հանրային ու պետական ինքնաոչնչացման:
Այս 10, և չնշված բազմաթիվ այլ ներհանրային մազոխիստական արատները պետք է լայնորեն բացահայտվեն, լուսաբանվեն ու նոր մեթոդաբանությամբ ու նոր լծակներով դուրս մղվեն մեր արժեքայինից:
Դա կարող է արվել միայն եղածը լրջմիտ գիտակցելով, ելքի ուղիներ գտնելով և անելիքը քաղաքացիական ավանգարդի ակտիվ միջամտությամբ ներդնելով:
Քաղաքացիականն ունի գործիքներ և լծակներ, որոնք տարբեր սկզբունքերով են աշխատում:
Գործիքները, որպես կանոն, ունակությունների հետ են կապված՝ ասենք սիրուն խոսելու, թիմ սարքելու, կազմակերպելու, դասավորելու, խաբելու և այլն:
Լծակները հիմնականում պոտենցիալներն են, որոնցով համախմբում ես, առաջ տանում, ոգևորում, ինչպես նաև՝ բանակցում դիմացինի հետ: Օրինակ, լծակ է մեծամասնություն լինելը, լծակ է ճշմարտության կողմը լինելը, լծակ է զոհողության պատրաստ քաղաքացիական մեծ բանակը, լծակ են շանտաժների այլ ռեսուրսները՝ ասենք 1 միլիոնանոց հանրությունից գոնե 10000-ը՝ փողոցում քար ու փայտը ձեռքներին որպես պաշտպան ունենալը:
Լծակ է նաև դիմացինին վնաս տալը՝ օրինակ ասենք Վարդգես Գասպարիի առաջարկած՝ կոմունալ վարձը ուշ վճարելը:
Մի խոսքով, լծակ են քաղաքացիական անհնազանդության համարյա բոլոր ձևերը:
Միաժամանակ, ոչ գործիք ու ոչ էլ լծակ է հոխորտալը, «խորհրդավոր» լռությամբ հարցերը պարտակելը, սպասելը, հանդուժելը, կողքինին ձայնազրկելը:
Այսօրվա հիմնական խնդիրն արդեն հրապարակում պայքարող կենտրոնական ֆիգուրի՝ Րաֆֆիի ճիշտ կամ սխալ քայլերն էլ չեն, այլ կողքինների, հանրության կրավորականությունն է՝ մեկուսացումն իրենց պարտականություններից, անելիքից ու չանելիքից, և գործիքների ու լծակների իրական դերն ու հնարավորություններն ընկալելու և կիրառելու անհրաժեշտությունից:
Րաֆֆին գործող ռեժիմի դեմ է հացադուլ անում, մենք էլ պարտավոր ենք մեր անելիքն իրար հանդեպ ու հանրության ներքին առողջացման դաշտում անելու:
Ներկա ազատության հրապարակը և նրան սատարող դաշտը, բացի քաղաքացիականից ու ֆիզիկական իշխանափոխության խնդրից, պետք է իր վրա վերցնի նաև արժեքայինի թարմացման, մաքրման հարցը:
Իրեն քաղաքացիական ակտիվիստ համարող ամեն մեկը կարող է մտածել և գտնել նոր, այլընտրանքային, ասիմետրիկ քայլեր: Այնուհետ համոզել ու ձևավորել համախոհների փոքր թիմ և նախապես համաձայնեցնելով հրապարակի հետ, իրացնել իրեն հասու հնարավորը: Պետք է արվեն փոքր գործեր, բայց անպայման հաղթանակի գրանցմամբ:
Նրանք կարող են անելիքը ձևակերպել լոզունգների, պլակատների տեսքով, նույնիսկ կրելով դրանք իրենց արտահագուստի վրա:
Դա կբերի անձնավորման, և միջոց կդառնա երիտասարդական համախմբման և առավել հասուն դիրքավորման: Ի վերջո, բոլորը կտեսնեն, թե ով-ով է այս ճակատագրական պահին, ու նաև մարդը կազատվի մարդ ձևացողից:
Ժամն է, որ հրապարակ նետվեն սկզբունքային կոնկրետ լոզունգներ ու պլակատներ, որոնք մերժում են եղած ինքնակործան արժեքայինը:
Ցանցը լեցուն է քաղաքացիական պայքարի և արժեքայինի մեկնաբանման պլակատներով: Վերցրեք եղածը, յուրացրեք միտքը և տեղայնացրեք դրանք: Օրինակ, ասենք՝ «Ես թքած ունեմ օլիգարխիայի վրա», «Եղունգ ունես՝ այլ տեղդ քորի», «Վերջ շլանգին», «Վերջ ով էշ՝ ես փալանին», «Տղամարդ» ես, «կին» ես, ինքդ պետք է վերցնես ազատությունդ»:
Ճնշված հանրությունը դա նախ և առաջ հանրային տգիտություն է:
Նորից սկսենք հանրայինի տարրականից-չհոշոտենք միմյանց:
Փոփոխություն ես ուզում, ինքդ կերտիր նորը:
«Դիմակ» կոչվող միջազգայնորեն հայտնի ընդդիմադիր կերպարի խոսքն է՝
– Ծախվածները վախենում են մեզանից: Ազնիվները սատարում են մեզ: Խիզախները միանում են մեզ:
Թող Դիմակն էլ մտնի Հայաստան և թարմացնի եղած գարշ մթնոլորտը, չէ որ իբր հզոր IT հատված ունենք տեղում:
Այլընտրանքային մոտեցումներով և երիտասարդականի ճնշմամբ հանրային կյանքից աղբանոցը պետք է նետվեն նաև այն հին կուռքերն ու երևելիները, որոնց հոգսաշատ, ազգային ու համազգային անփոխարինելի դեմքերն արդեն զզվելի են դարձել բոլորին:
Անձերն ու եղած համակարգը պետք է դրվեն խոշորացույցի տակ ու ոնց արևի ճառագայթներից՝ հողն այրվի նրանց ոտքերի տակ:
Մի խոսքով, սկսեք ձեր իրավունքներին տեր կանգնել, հնարավորություններն օգտագործել, գիտելիքն ու ձեր ավյունն աշխատացնել, հարգելի ջահելություն:
Ինքներդ մտածեք ու կերտեք նոր, թարմ իրականություն, թե ձեր, թե Րաֆֆու, թե իշխանավորների շուրջ:
Միջին սերունդն արդեն շանտաժվող է այս երկրում: Դուք միակ շերտն եք, որը դեռ չի հասցրել կուտակել խիստ արգահատելի անձնական պատմություն:
Նաև մի մասնավոր կարծիք, որը կարծում եմ ներկա պահի պահանջը պետք է դառնա հաջորդ բոլոր իշխանությունների համար. Հետագա բոլոր հայ պաշտոնյաները պարտավոր են հավասար լինել քաղաքացիական կյանքում, այն է՝ չունենան որևէ արտոնություն:
Ես համաձայն եմ ցանկացած նոր դեմքի, նույնիսկ «պոլի փետի» իշխանության գալուն, բայց մի պայմանով՝ ոչ մի պադավատ ու ոչ մի թիկնապահ:
Եւ որպեսզի եկողը նորից «չֆռռացնի» ու չքմեղանա, հենց հիմա պետք է մշակվեն, և հետագայում էլ սահմանադրորեն ամրագրվեն նման աշխատաոճի հիմքերը:
Օրինակ, ես կառաջարկեի, որպեսզի անուն-առ անուն, ինքնակամ համաձայնությամբ, բայց ընտրովի սկզբունքով, կազմվի թեթև պաշտպանականով զինված հանրային գվարդիա, ասենք 100 հոգանոց, որի միակ իրավունքը ամբողջ թիմով, հրապարակայնորեն, պադավատ ու թիկնապահ ունենալու դեպքում, պաշտոնյային ձերբակալելն է:
Պաշտոնյան (բացի նախագահի ու վարչապետի խիստ սահմանափակ անձնական պաշտպանությունից, որովհետև նրանք նաև արտաքին թիրախ կարող են լինել), պետք է պարտավորվի շրջել միայն հասարակական տրանսպորտով և չունենալ որևէ պաշտպանություն:
Ոստիկանությունն իրավունք չպետք է ունենա որևէ փողոց փակել կամ սահմանափակումներ մտցնել նախագահի շարժի դեպքում:
Խնդրեմ, նմաններին բարի գալուստ իշխանություն:
Ավելին, նույն պայմանով համաձայն եմ նույնիսկ եղած իշխանություններին էլ հանդուրժել: Խնդրեմ՝ գվարդիան ժողովրդից, զենքն ու օրենսդրական ամրագրումն՝ իրենցից, ու սկսում ենք նոր հաշիվ՝ տեսնենք քանի վայրկյանում որքան թուք ու մուր կկուտակվի երեսներին:
Արժե շեշտել նաև հետևյալը. մինչև հիմա իշխանությունները շատ ավելի արագ, նախահարձակ ու բազմազան են եղել իրենց դրսևորումներում: Ընդիմությունը «դանդալոշ» է եղել ու այդ գործելաձևը դարձրել է մշակույթ (Գենոցիդի ժամանակ էլ նստեցինք ու սպասեցինք, մինչև գյուղ առ գյուղ վառվելը):
Ներկա քաղաքացիականը չպետք է սպասի՝ արձագանքելու իշխանությունների քայլերին: Պետք է իր քայլերը նախաձեռնի, կերտի, ստեղծի, նախահարձակ լինի:
Եկեք փոխենք եղած մշակույթը, եթե ուզում ենք հաղթել ու գոյատևել:
Այլևս խաբեությամբ վերարտադրվող նախագահը, պառլամենտն ու օլիգարխիան չեն մեր հիմնական պրոբլեմը, այլ ներհանրային փոխադարձ վարք ձևավորող արժեքայինը:
Ելքը երիտասարդության կողմից ժամանակակից հանրային ստանդարտների կիրառման պարտադրանքն է բոլորին՝ թե իշխանություններին, թե ախպերականին, թե ընդդիմությանն ու քաղքենուն: