Առաջիկա ընտրություններին վերաբերմունքի՝ մասնավորապես բոյկոտի կապակցությամբ տարակարծություն է նկատվում:
Բոյկոտի կողմնակիցների մի մասը գտնում է, որ բոյկոտն իմաստալից կլինի միայն այն դեպքում, եթե այն իրացվի ակտիվ, ցուցադրական, հրապարակային ձևերով: Նրանք բոյկոտը տեսնում են որպես մանիֆեստ իշխանության դեմ, որը կոնկրետ ինչ որ հարց կլուծի: Բայց թե ինչպես՞, այդ հարցի պատասխանը չունեն:
Եւ այդ նպատակով, նրանք առաջարկում են անպայման գնալ տեղամաս, հավաքվել, բողոքել, պատռել թվեաթերթիկները, կամ անվավեր դարձնել դրանք: Նրանք հույս ունեն, որ նման պայքարը կնկատվի ոչ միայն դրսի, այլ նաև իշխանությունների կողմից, և նրանք ստիպված կլինեն հաշվի նստել բոյկոտի հետ:
Երկրորդ ուղղությունը Սարդարապատ շարժման որդեգրածն է, որն ըստ հրապարակված դիրքորոշումների, բոյկոտում է ընտրությունները, սակայն, միաժամանակ ընտրությունների պլատֆորմն օգտագործելու է այլտերնատիվ հանրային կառույցների կերտման համար:
Իմ հասկացածով, Սարդարապատի համար նշանակություն չունի բոյկոտի արտաքին տեսքը, դա իրենց համար երկրորդական է: Իրենք այլ նպատակային գործեր են տեսնում և դա են անելու:
Ես ողջունում եմ նման մոտեցումը և հնարավորինս կսատարեմ այդ կեցվածքին և դրան տանող գործնականին:
Բայց և անհրաժեշտ եմ համարում, որ մենք համակողմանի հասկանանք բոյկոտի իրացման տարբեր ձևերի իմաստն ու բերելիք արդյունքները:
21 տարվա խորացող պետական բեսպրեդելն ու 17 տարվա ընտրական կեղծիքների մեքենան այնքան է այլասերվել ու այլասերել շրջապատը, որ ներկա փուլում ընտրություններին մասնակցության ճանապարհով իշխանություն վերցնելու, կամ նրա վրա ներազդելու խնդիրն առհասարակ անիմաստ է քննարկել:
Երկիրն ամբողջապես գտնվում է օլիգարխիայի ու նրա հենարանների ձեռքերում և լիովին վերահսկվում է ամեն մի քայլափոխի:
Նման տոտալ, անօրեն և ուժայինների ներգրավվածությամբ «կառավարելիության» պայմաններում հանրությունը չի կարող ճակատային որևէ մարտով, նույնիսկ ջախջախիչ հաղթանակով հաջողության հասնել: Երեկոյան մութն ընկնելուն պես, էկրաններին կհայտնվի մեկն ու կհայտարարի, որ՝ 100 տոկոս էլ հավաքեք, մենք ձեզ իշխանություն չենք տալու: Եթե ընդիմությունը հանկարծ ինչ որ հրաշքով հեռուստատեսությունը վերցրած լինի, այդ հայտարարությունը, մեկ է, տանկերով կարվի:
Մի խոսքով, մենք շատ ծանր վիճակի մեջ ենք և պետք է գիտակցենք ու ընդունենք այս իրողությունը:
Նաև պետք է իմանանք, որ այս վիճակը մեկ կամ մի քանի մարդկանցով չէ պայմանավորված, այլ արդեն առկա են հանրային շերտերի հակադիր շահեր:
Այլ երկրները, որոնք թաթախված են եղել քաղաքացիական պատերազմի մեջ, դրան են գնացել ոչ թե ինչ որ մեկի քմահաճույքով, այլ հանրության բավական մեծ հատվածների շահերի օբյեկտիվ բախման արդյունքում:
Մարտի մեկը մենք գնահատում ենք որպես սրիկայություն, հանցագործություն, ստորություն, «ոչ հայություն», բայց երբևէ այն չենք քննարկել որպես քաղաքացիական պատերազմի դրսևորում:
Իրականում այն քաղաքացիական հակամարտություն էր՝ հարուստ, դրության տերը դարձած կրիմինալ զինված խավի և անզեն ու իր շահերը անպաշտպան թողած շերտերի միջև:
Զինվածները լավ էլ գիտակցված կրակեցին և արյուն հեղեցին, որպեսզի շարունակեն պահել իրենց դիրքերը:
Մենք դիտարկում ենք միայն հրաման տվողին ու կրակողին՝ որպես քրեական հանցագործների, իրականում դրան մասնակից է եղել իշխանություններին ձայն տվողների բավական մեծ հատված: Այն հատվածը, որը մեծ պաշտոնյա է, կամ մեծ սեփականատեր, արտոնյալ է՝ կամ գողական, կամ այլ մոտիվներով շահագռգիռ և իր մեծ շահն ունի ներկա ռեժիմից:
Սպասվելիք ընտրություններին էլ կլինի մի հատված, որն իշխանամետ է և հատված՝ որը կրակող է: Քանի դեռ լուծումներ չենք տեսնում կրակողի դեմն առնելու, որևէ խոսակցություն՝ խաղաղ ճանապարհով իշխանություն վերցնելու մասին, լուրջ չէ:
Հետևաբար, փորձենք հասկանալ, թե առաջիկա ընտրություներին մասնակցության տարբեր ձևերը ինչ կտան մեզ:
Ես չեմ քննարկում որևէ ընդդիմադիր թեկնածուի հետ հույսեր փայփայելը, նրա համար քվեարկելը, որովհետև դրա մեխանիզմը հայտնի է 95 թվից և միարժեքորեն պարտություն է ենթադրում:
Հետևաբար, այլընտրանքները ընդամենը 3-ն են:
1. «Ակտիվ» բոյկոտը, 2. Սարդարապատի՝ ալտերնատիվ իշխանական կառույցներ կերտելու ուղին
3. «Պասիվ» բոյկոտը:
Արդեն հայտնել եմ իմ կարծիքը Սարդարապատի ուղու մասին, և թող այն առավել մանրամասն մեկնաբանեն Սարդարապատի պատասխանատուները:
Գանք բուն բոյկոտի տարբերակներին:
Ինչպես ասվեց, ներկայում օլիգարխիան է երկրի տերը: Կոնկրետ որևէ օլիգարխ իհարկե չունի լիարժեք իշխանություն, բայց ժողովի, հավաքույթի, համագումարին ներկա ահարկու նախագահության տեսքով, ու իր միջնադարյան զորախմբերով այն միացյալ է, կա ու հիմա անպարտելի է:
Ինչպե՞ս, ի՞նչ մեթոդականով կարող է հանրությունը տեղաշարժել, կամ զիջումներ պարտադրել կրակող ու համախմբված օլիգարխիային:
Ընդունենք բոլորի համար աքսիոմատիկ մի ելակետ, որ ցանկացած մասնակցության ու բոյկոտի դեպքում, միևնույն է, իշխանությունները նկարելու են իրենց ուզած թվերը: Հետևաբար, խնդիրը ոչ թե վերջնական արդյունքն է, այլ հակամարտող կողմերի վերադիրքավորումը:
Ակտիվ բոյկոտը տեսականորեն նույն՝ ընտրությանը մասնակցելու դասական տարբերակն է: Ինչպես մինչև հիմա ընդդիմությունը մասնակցել է ու պարտվել, նույնն էլ կլինի ակտիվ բոյկոտի դեպքում:
Քանի որ ակտիվ բոյկոտողն ինքնաբավ չէ, նա ընտրություններից հետո իշխանություններից պահանջում է կապիտուլյացիայի, կամ հանցագործության խոստովանություն: Իշխանություններն էլ, իհարկե չեն անում, և ամեն ինչ վերադառնում է ելման կետի:
Ցանկացած իշխանություն ինչ որ մի տեսակի Չէ է: Եւ ոչ մի իշխանություն չի կարող իր «Չէ»-ն հենց այնպես զիջել, դարձնել «Հա»:
Ինչպե՞ս կարող է կեղծիքի վրա հիմնված իշխանությունը վկայական, կամ թուղթ տալ հանրությանը, թե ինքը սխալ է, կամ ինքը պարտված է: Եթե տվեց այդ «թուղթը», ուրեմն ինքն այլևս իշխանություն չէ:
Հետևաբար, ակտիվ բոյկոտն իրականում հին մեխանիզմ է, և ի սկզբանե պարտության տանող:
Քանի դեռ մենք պետք է համակարգին խնդրենք, կամ ապացուցենք, որ մենք էս ենք, էն ենք, շատ ենք, հաղթող ենք, միտինգ ենք, միահամուռ ենք ու ցանկացած այլ տիպի ենք, համակարգը թքած է ունենալու մեզ վրա: Այն շարունակելու է մակաբուծել և մեր տերն է մնալու:
2008-ի միտինգը կարծում էր, որ եթե մեկ միլիոն մասնակցի, ապա ավտոմատ իշխանությունն իրենը կլինի: Դա տգիտություն էր: Նույնիսկ 7-8 միլիոն ամբողջ հայությունը եթե գար, կանգներ հրապարակում, ասեր ես եմ տերը, իրական իշխանությունը իրենը չէր լինի:
Իշխանությունը իրական-ֆիզիկական է: Պետք է իրոք քո ձեռքում այն ունենաս: Իշխանության մեջ են նրա բոլոր կառույցները, գործիքները, շենքերը, բանակը, ուժայինները, պաշտոնյաները: Իշխանություն ունենալ նշանակում է այդ ամենի լիակատար վերահսկումն ունենալ:
Մեր պես կրիմինալի հասած երկրում, ուր մերժված է ամեն մի բարոյականը, ինչպե՞ս ենք տեսնում ընտրություններով պարտության ընդունումը:
Հիմա տեսնենք, թե ինչի կհանգեցնի «պասսիվ» բոյկոտը:
Երկրի վիճակն իրականում պայմանավորված է իշխանություններ- հանրություն իրական, խորքային, ֆորմալ ու ոչ ֆորմալ հարաբերություններով:
Շատերը կարծում են, որ ցանկացած պարագայում իշխանությունները թքած ունեն հանրության վրա: Բայց դա այդպես չէ: Իշխանությունները թքած ունեն ենթակա, համակերպված, զսպված, վախեցած, ենթարկվող հանրության վրա: Բայց ագրեսիվ, իր իրավունքները հասկացած և իշխանությանը բանի տեղ չդնող հանրության հետ այն հաշվի չնստել չի կարող:
5000-ով ձայները գնող, վախեցնելով ընտրեցնող, մահացածների ու բացակաների փոխարեն քվեարկող իշխանությունները շատ էլ լավ գիտեն, թե իր ձայներն ինչ ձայներ են:
Երբեք այդ ձայների մեջ մեծամասնություն չի կազմել իշխանություններին բանի տեղ չդնող, ազատ, ինքնուրույն ու նրանից չվախեցող մարդը:
Խնդիրն այդ կեցվածքի մարդուն քաղաքական հրապարակ բերելն է ու նրան հաշվեկշռի մեջ դնելը:
Մինչև հիմա իշխանությունները գիտեն, որ ասենք ձայների 40 տոկոսը ընդիմության շեֆի ձեռքի տակ եղած ձայներ են, որոնցով շախմատ կխաղանք ու ֆուկ կանենք: Մի 20 տոկոսը սեփական ձայներ են, մի 20 տոկոս 5000-նոց, մի 20 տոկոս էլ ասենք մեռած ձայներ:
Այսպիսի հարաբերությունների դեպքում ի՞նչ կտա ակտիվ բոյկոտը:
Հայտնի է, որ մասսայական գործողությունների գնալիս հաշվի են առնում նրա ամենաթույլ մասնակիցների ունակությունները, տրամադրությունները: Այսինքն, այն մինիմումը, որին բոլորն են ընդունակ, այլ ոչ թե առաջնորդների ու մի քանի ակտիվիստների մաքսիմումը կամ «ինքնազոհությունը»:
Ըստ եղած նախանշանների, ակտիվ բոյկոտի ընդունակ կլինեն ընտրողների մի չնչին մասը միայն: Արդյունքում միգուցե ակտիվ բոյկոտն արտաքնապես տեսք ունենա, բայց նրա իրական ծավալը կլինի չնչին: Եւ պարզ է, որ իշխանությունները կկուտակեն բավարար փաստեր՝ հիմնավորելու, որ բոյկոտը չնչին է եղել:
Իսկ ի՞նչ կունենաք պասիվ բոյկոտի դեպքում, երբ ամեն մեկն այն կարող է իրացնել առանց «վտանգվելու» և հենց սկզբից երևակվելու: Իհարկե, իշխանությունը կգրի, որ 100 տոկոս իրեն են ձայն տվել, բայց և բոլորն էլ կիմանան, որ առաջվա առնվազն 40 տոկոս ընդդիմադիր ձայները սպառված չեն, այլ իրենց տերերի մոտ են:
Այն փաստարկը, թե իբր չմասնակցելով մենք ավելի մեծ շանսեր կտանք իշխանություններին կեղծելու համար՝ սին են: Մենք մեկ-մեկուկես միլիոն պակաս մարդ ունենք երկրում: Իշխանություններն այնքան կքվեարկեն, ինչքան պետք է՝ անկախ իրական մասնակցությունից:
Բայց և պասիվ բոյկոտից հետո, երբ ընդիմադիր, քաղաքացի դարձած մարդու ձայների տերն այլևս ընդդիմադիր երկխոսող չէ, իշխանությունը չի կարող նախկինի պես շարունակել իր բեսպրեդելը: Ամեն քայլափոխի չընտրած մարդը նրա երեսին է նետելու, որ կոնկրետ ինքը չի ընտրել:
Եւ ամենակարևորը՝ բոյկոտի ցուցադրումը ոչ մեկին պետք չէ, այլ պետք է հենց իրեն՝ բոյկոտողին: Թե այն ինչ արտաքին տեսքով կլինի, դա նշանակություն չունի: Ամեն մեկի բոյկոտը դա աշխարհայացքային նոր վերակերտում է, որի համար ոչ մեկին ցուցադրվել պետք չէ:
Կարևորն այն է, որ բոյկոտողն իմանա, որ իր ձայնը չի յուրացվել, չի վաճառվել, չի մսխվել և դեռ իր մոտ է: Որ ինքը որպես քաղաքացի կատարել է իր պարտքը՝ մերժել է եղածը: Որ չէ ասելով հենց ինքն է դարձել իշխանության կրող:
Չընտրած, բոյկոտած մարդը հոգեբանորեն այլևս կախյալ չէ, իշխանության ենթական չէ:
Եւ դա շոշափելի է լինելու: Ամեն իշխանավոր դա տեսնելու և զգալու է իր մաշկի վրա՝ հաջորդ իսկ օրվանից:
Հեղափոխությունները, ցանկացած նորույթներն առաջին հերթին սկսվում են հոգեբանական վերակերտումներից: Պասիվ բոյկոտին մասնակցությունը հենց այդ կարգի հեղափոխությանը մասնակից լինելուն է վերաբերում:
Պասիվ բոյկոտն է այն առաջին քայլը, որը կտանի յուրաքանչյուրի ազատությանը: Ով կհասկանա ու կվերցնի ազատության իր բաժինը, վեր կկանգնի համակարգից՝ և դրանով իսկ կնսեմացնի համակարգը:
Մարդն ազատ է, երբ ինքն է գիտակցում իր ազատությունը, այլ ոչ թե ուրիշի ողորմածությամբ ու թույլատրածով է ազատ:
Պասիվ բայկոտը քաղաքացի է կերտելու, իսկ ակտիվ բոյկոտը եղած նոսր ակտիվ շերտի նույն հին պարտությունն է տանելու:
Որպես նեգատիվ, ակտիվ բոյկոտը նաև աշխույժ քաղաքական միջավայրի տպավորություն է ստեղծելու, որն այս իշխանություների փրկարար օղակը կլինի:
Հայաստանում հիմա չկա ընդդիմություն: Եւ պասիվ բոյկոտը շատ ավելի հիմնարար ելքի շանս է, քան չեղած ու երկխոսող ընդիմությունը, փոքր ռեսուրսներով կրակողի դեմ պայքարող քաղաքացին:
Սա է պասիվ բոյկոտ-ակտիվ բոյկոտ երկընտրանքների սկզբունքային տարբերությունը:
Եթե այս երկու մոտեցումների նուրբ, բայց սկզբունքային-խորքային տարբերությունները չհասկացվեն ու համառությամբ իբր ակտիվ բոյկոտի գնանք, ապա այն հաստատ նոր հոգեբանական պարտության է բերելու, որը վերջնականապես կկործանի Հայաստանը:
Բոյկոտը հասունանում է: Խնդիրն այն է, որ այն չհասունանա որպես անհուսություն, որպես հետևանք, որպես անելանելիություն, այլ որպես գործուն միջոց, որպես գիտակցված դիրքորոշում, որպես այլընտրանք՝ եղած բոլոր վայրիվերումներին ու պարտություններին:
Չի կարելի իշխանություններին շանսեր տալ նոր խաղեր հնարելու: Պետք է նստել տանը ու թեյ կամ սուրճ խմել, նարդի կամ շախմատ խաղալ, երեխա կերակրել կամ վիճել ում հետ որ դա մշտապես արվում է: Բայց ոչ մի դեպքում չի կարելի տեղամաս գնալ: