Բռնապետություն-օլիգարխիա-կռիշանոց. Որտեղ ենք մենք և դեպի ուր ենք գնում
Սովետից հետո լիահույս էինք, որ հաստատ գնալու ենք ժողովրդավարության: Չէ որ սովետը պարտվել էր ոչ ժողովրդավար լինելու պատճառով, և մեր ապագան իհարկե միարժեքորեն անամպ ժողովրդավարությունը պետք է լիներ:
Թե ոնց եկանք այս օրին, դա քննարկվել է հազարավոր անգամներ՝ չկրկնվեմ: Բայց լրջորեն չի քննարկվել, թե որտեղ ենք մենք հիմա, ինչ վիճակ է երկրում և ուր է այն տանում:
Ըստ եղած արտաքին նշանների, իբր օլիգարխիա է: Բայց և յուրօրինակ:
Բոլոր օլիգարխիկ երկրներում էլ օլիգարխիան քիչ առնչություն ունի պետական արտաքին հարցերի հետ: Նրան հետաքրքրում են հիմնականում ներքին կայուն այլանդակ դրվածքները, որ իր քսակն անվտանգ լինի և վիճակն էլ՝ հավերժական:
Բայց, մյուս կողմից էլ, առանց արտաքին ապահովության պետություն չի կարող գոյություն ունենալ աշխարհում:
Չնայած այս տարրական պահանջին, մեր օլիգարխիան, որը կլանել է ողջ իշխանությունը, իրենից բացարձակ է հեռացրել արտաքին որևէ ֆունկցիա: Այն միայն ու միայն գզվռտոցի մեջ է՝ իրար մեջ ու հանրության դեմ:
Նախագահ-թագավորն է, որն իբր իրագործում է արտաքին ֆունկցիաները, բայց նա էլ, ներսում դիմանալու համար, պարտավոր է ևս օլիգարխ լինել ու հետ չմնալ մյուսներից՝ թե գզվռտոցի ու թե մեջ-մեջ անելու հարցերում:
Արդյունքում Հայաստանը հրաժարվել է արտաքին սուբյեկտայնության «գլխացավանքներից» ու այն զիջել ռուսին, թուրքին, եվրոպացուն ու ամերիկացուն, նույնիսկ վրացուն:
Ներքին մեծապատիվ գզվռտոցի հրապույրը անկախության առաջին իսկ օրվանից է այս կամ այն չափով գրավել նախագահներին: Եւ նրանք բոլորն էլ ձգտել են բաց չթողնել «քաջ նազար» լինելու շանսը:
Առաջին նախագահի՝ դեսը կամ դենը կանգնող տղերքը չարդարացրին նրա հույսերը: Հակառակը՝ ընդվզեցին ու իրենց ձեռքը վերցրին իշխանությունը, գաղափար իսկ չունենալով, թե ինչ է դա:
Երկրորդը հասցրեց շրջապատի ականջներն էլ ոլորել ու դառնալ ամենամեծ օլիգարխը: Բայց վրա հասավ ժամանակային եվրոստանդարտին ենթարկվելու պահանջը, և նա էլ հրաժեշտ տվեց «արքայությանը»:
Երրորդի թափը չհերիքեց ականջ ոլորելու, որովհետև բացի իր մանիպուլյատիվ գործելաոճի բնույթից, նաև աննախադեպ կոլորիտով եղբայր ուներ, որը և հոգեբանական բեռ էր, և ծաղրուծանակ, և մյուս կողմից էլ՝ իբր անհրաժեշտ պահակ-օլիգարխացու:
Ի վերջո, գլխավոր օլիգարխ-թագավորի մոտ պապենական-ներողամտականը հաղթեց, և մենք մտանք անտերանոցի փուլ՝ իհարկե անունը դնելով օլիգարխիա:
Եկեք տեսնենք, թե ինչ օլիգարխիա է մեզանում եղածը:
Նախ շեշտենք, որ չկա որևէ տարբերություն օլիգարխ ասած անձերի միջև: Նույն տգետ, ինքնագոհ, ինքնասիրահարվածներն են՝ շրջապատված միջնադարյան թիկնազորերով: Եւ բոլորն էլ զբաղված են բացեիբաց, անթաքույց լկտի մակաբուծությամբ-թալանով:
Եթե բռնապետը գոնե լիիրավ իշխանություն է, և այն հավերժացնելու գործելաոճ ու գաղափարախոսություն, ապա օլիգարխը միայն ու միայն մակաբույծ է, որը խորշում է իշխանական պատասխանատվությունից՝ գերադասելով երկրորդականությունը, կռիշի տակ ապահով իր «գործը» շարունակելը:
Բռնապետը արյունարբու կամք է, օլիգարխը՝ անինքնասեր ճարպկություն:
Բռնապետը հոգ է տանում իր ողջ ունեցվածքի, երկրի արտաքին գոնե տեսքի ու մինիմալ պաշտպանողականության համար: Օլիգարխը թքած ունի երկրի էլ, հայրենիքի էլ ու ցանկացած այլ արժեքի վրա: Նրա միակ հոգսը իր փողերի աճն է: Թե ինչ հողի վրա, ինչ սկզբունքերով ու ինչ գնով դա կարվի, անիմաստ հարց է նրա համար:
Երկրի, պետության համար օլիգարխիան ամենակործանարար դրվածքն է, որի դեմը չառնելու դեպքում այն անխուսափելի կործանման է տանում երկիրը:
Ինչպես ասվեց, մենք ոչ թե պարզապես օլիգարխիկ ենք, այլ դրա ամենաչարորակ տարատեսակն ենք՝ զուրկ որևէ ներքին ու արտաքին կապանքներից, սկզբունքերից, նպատակներից ու մարդկային տրամաբանությունից:
Այսպիսի ընթացքը շատ ավելի հարմար է բակտերիալ աճի օրենքներով նկարագրելը, քան մարդկային-հանրայինի օրինաչափություններով:
Օրինակ, հայտնի է, որ բակտերիալ միջավայրում բակտերիաների գաղութը շարունակում է աճել ու բազմանալ մինչև 2 սահմանային պայմաններից որևէ մեկի վրա հասնելը. 1. երբ վերջանում են սննդի պաշարները, եւ 2-րդ՝ բակտերիալ աճի արտաթորանքները կենսաբանորեն՝ հետադարձ այնքան թունավոր են դառնում նրա համար, որ բակտերիան ուղղակի ֆիզիկապես է ոչնչանում է իր իսկ կերտած միջավայրում:
Մեզանում արդեն 2 վերջնական փուլերի նախանշաններն էլ առկա են: Ուղղակի տարբերությունն այն է, որ օլիգարխը բակտերիայի պես ֆիզիկապես չի ոչնչանալու: Ավելին, նա արդեն իսկ տեղափոխել է իր հարստությունը երկրից դուրս, և նվազագույն իսկ վտանգի դեպքում մենք այլևս չենք տեսնի այդ տիպին՝ ոչ միայն Հայաստանում, այլև դրսում ևս: Նա կունենա նոր անուն, նոր քաղաքացիություն ու նոր արտաքին նկարագիր:
Ասվածից գալիս ենք 2 ծանր հետևության.
1. Հայաստանը գնում է կործանման:
2. Կործանողը ոչ թե արտաքին թշնամին է, այլ ներքին՝ հանրային թուլությունը, որը հանդուրժում է մի քանիսի մակաբուծությունն իր վրա:
Շեշտում եմ, որ ոչ թե օլիգարխն է մեղավորը, այլ օլիգարխ հանդուրժող մեր արժեքայինը, աշխարհայացքը, հոգեբանությունը, և հարակից այլ դրվածքները:
Որո՞նք են ելքերը:
Լուսաբանենք ասելիքը մի կարծեցյալ օրինակի վրա: Ենթադրենք, թե առավոտյան արթնանում ենք, ու օլիգարխները հրաշքով վերացած են: Ի՞նչ կանենք մենք:
Իհարկե, նոր իշխանություն կկերտենք, քանի որ դատարկ տեղ է, բա չանե՞նք:
Բայց և համաձայնենք, որ կստեղծենք մի նոր օլիգարխիա, ավելի անորակ ու ապաշնորհ, ավելի աչքածակ ու տգետ անհատներով ու գործող անձանցով: Եւ այդպես կանենք ոչ թե որ հիմար ենք, այլ որովհետև մեր արժեքայինում չկա կուռ օբյեկտիվություն՝ հանդեպ մեզ, հանդեպ մեր մերձավորն ու մեր ընկերը:
Մեր բարեկամ տականքը մեր աչքին իհարկե տականք է (էն էլ ինչ տականք), բայց «օգտակար» տականք է, մեզ մի օր պետք եկող տականք: Եւ հենց այդ՝ տականքի մի օր պետք գալու փիլիսոփայություն-գիտակցությունն է, որ ամեն անգամ մեզ ստիպում է այսօր արդեն նրան հանդուրժել:
Ավելին՝ մենք առաջ ենք քաշում, օգնում, օժանդակում հենց դրանց՝ «բաշարողներին», ովքեր «կբաշարեն» նաև մեզ «փրկել» նեղ օրին:
Փաստորեն, ըստ եղած նախանշանների, բռնապետացու չկա, որը բոլորից բարձրանա, բռունցքով իր կամքը հաստատի, երկիրն իրենով անի ու դրանով բոլորին մի քիչ զգաստություն պարտադրի:
Ժողովրդավարության էլ հույսն իսկ չի կարող լինել, որովհետև ԽԾԲ-ով ապրելու, մշտապես «փրկվելու»՝ այս համատարած մարմաջի պայմաններում ի՞նչ ժողովրդավարության մասին կարող է խոսք լինել:
Ցանկացած ընտրություն կկեղծվի ոնց այսօր է: Ցանկացած նոր դատավոր կզանգի շեֆին, որ հարցնի, թե ոնց դատի: Ցանկացած գիտխորհուրդ դոկտորի աստիճան կտա իր մորաքրոջ տգետ տղային/աղջկան: Ցանկացած պաշտոնյա իր բարեկամին կազատի բանակից, մաքսային հարկից ու կալանքից:
Հետևաբար, ստեղծված անտերանոց-կռիշանոցից ելքերը խիստ մշուշապատ են: Ես տեսնում եմ 3 ուղի.
1. Ինքնաթողի էսպես էլ կգնանք պետականության կորստի:
2. Շատ ավելի փոքր հավանականությամբ, կհայտնվի բռնապետ և ժամանակավորապես, կամ սկզբունքորեն կփոխի վիճակը:
3. Ավելի փոքր հավանականությամբ քան 2-րդը, մի փոքր խումբ մարդիկ՝ մեթոդական նոր մոտեցումներով, կկարողանան մնացածին ցույց տալ նոր սկզբունքերով առաջ շարժվելու հնարավորությունը և դրանով բյուրեղացման կենտրոն կդառնան: Պրոցեսը կծավալվի, բավարար ուժ կհավաքի՝ իր կամքը պարտադրելու թե իշխանություններին և թե հանրությանը:
3-րդ տարբերակը, ինչպես տեսնում ենք, Մաշտոցի պուրակի պրոցեսային-մեթոդական տարբերակն է, որը նախագահական ընտրությունների ու հայ «քաղաքական երևելի դեմքերի» ավանդական խաղերի հետ կապված, ներկայում հետին պլան է մղված:
Իմ նախորդ հոդվածներով ես առաջարկել էի բոյկոտի տարբերակով հանրային վերադիրքավորման հնարավորության մասին: Ընդունելի և իմաստալից էի համարել նաև բազմաթիվ թեկնածուներով՝ հանրային թիմով մասնակցությունն ընտրարշավին և նրանց բոլորի համաձայնեցված բոյկոտի հեռանկարը:
Նաև երկլեզու կոչով հանդես էի եկել ֆեյսբուքյան իմ էջում՝ այդ նպատակով համահայկական (և սփյուռքում, և հայրենիքում) գումարահավաքի մասին: Գումարի հավաքի առումով արձագանքը զրոյական է:
Անձնապես գալիս եմ այն համոզման, որ մենք ազգովի պատրաստ չենք մեզ սպասվող մարտահրավերներին: Մենք խուսափում ենք նախապես կանխագուշակել և ձևակերպել խնդիրները, մեթոդապես ձև գտնել դրանք հաղթահարելու համար:
Մենք նույն տրամաբանությամբ պարտվել ենք 1915-ին՝ ամբողջ պատմական հայրենիքով մեկ: 88-ին՝ Սումգայիթում, հետո Բաքվում, Կիրովաբադում, Շահումյանում: Օրինակները բազում են: Երևի մեր ողջ պատմության ընթացքում նույն ոճն է եղել:
Հիմա եմ հասկանում, թե ինչու:
Մեզանում շատ են ծանծաղամիտ ու կիսագրագետ, բայց և հանրության աչքին վստահելի թվացող անհատները, ովքեր վտանգn ահազանգողին պիտակելով ի չիք են դարձնում սպասվելիքին դիմագրավման փորձերն իսկ:
Իհարկե, շարքային մարդուն շատ ավելի հաճելի է լսել, որ վտանգը չկա, որ ոչ մի բան էլ պետք չէ անել, որ անհանգստության կարիքն իսկ չկա:
Ես ինքս բազմիցս հանդիպել եմ այդ տիպին, որը զրոյական անալիտիկ ունակությունների տեր լինելով հանդերձ, նախատել է, թե իմ ասածները խուճապայնություն են պարունակում իրենց մեջ:
Ժամանակին այդպիսիներին ասում էի` կապրենք, կտեսնենք: Ապրեցինք ու եկանք հասանք այս վիճակին:
Նրանց մի մասը դարձավ փողատեր, և երևի դրա համար էր իմ ասածն իրեն ոչ ձեռնտու: Մի մասը հեռացավ երկրից ու այլևս տեղեկություն չունեմ իրենից: Բայց մի մասն էլ դեռ կա, նույն տգետն է, նույն «անշտապն» ու անկենդան -հավերժը:
Որևէ հույս չունեմ, որ 3-րդ սցենարը իրոք հասու է մեզ և իրագործելի:
Երևի կգտնվեն մարդիկ, ովքեր օլիգարխիկ կռիշանոցին իրենց կամքը պարտադրելու փոխարեն նորից նրանից ինչ որ բաներ կմուրան:
Կլինեն մարդիկ, ովքեր ազնվորեն, կամ անազնվորեն կառաջադրվեն նախագահացու:
Կլինեն մարդիկ, ովքեր իրոք, գիտակցված կփորձեն նոր Մաշտոցի պուրակի մարտավարություն մատուցել հանրությանը և իշխանություններին: Այս ամենն իրենց գործն է:
Իմ գործն էլ ես եմ շարունակելու: Փորձելու եմ ասել տեսած-ընկալած- հասկացածս, և դրան համապատասխան մեթոդական ելքերը:
Խնդրանքս ընթերցողին. Հայաստանը ճգնաժամից հանողն անհատների մի խումբ է լինելու և ոչ թե «փրկիչ»: Հանրության խնդիրն է «թացը չորից ջոկելը» և հենց այդ խմբին, այդ տեսակին, այդ նորը բերողներին տեսնելն ու սատարելը:
Մի հավատացեք փրկչի: Ով էլ լինի, այդ մեկը պարտվելու է ախպերականին, տականքին, նրա վարձու ջոկատներին:
Միայն աներևույթ առաջնորդով թիմն է, որ Հայաստանը կհանի այս ցեխից:
Մի վարանեք թիմին էլ հարցնել՝ թե ինչպես, ոնց, ինչու: Առաջին պատասխանից հետո էլի հարցրեք ու էլի ու էլի, մինչև վերջին ՈՆՑԸ-ը՝ հարցրեք: Եւ եթե դուրներդ կգան այդ ՈՆՑ-երը, կհավատաք այդ ՈՆՑ-երի ձևերին, տրամաբանությանն ու արդյունավետությանը, ապա կանգնեք նրանց կողքին, դարձեք նրանց թիմակիցը՝ բոլորիս համար արժանապատիվ ապագա կերտելու գործում: