Տեղի են տալիս նույնիսկ չգրված օրենքները

Մաշտոցի պուրակի ակնառու ակտիվիստներից Գոռ Հակոբյանը հարցադրում էր արել Ֆեյսբուքում, թե ինչու Հայաստանում չի հաստատվում սահմանադրական կարգ:

Կարևորագույն հարց է: Քանի սրան չենք պատասխանել, մի քայլ առաջ գնալու իրավունքը չունենք:

Միտինգը 88 թվից գոռում է սահմանադրություն, սահմանադրական կարգ, սահմանադրական ուղիով, բայց երբևէ իրեն նեղություն չի տվել խոստովանելու, թե արդյոք իր ասածը կապ ունի մեր իրականության հետ:

Ամեն հանրություն ունի իր չգրված օրենքներով ձևակերպված արժեքային, աներևույթ «սահմանադրությունը», որը և գործում է, անկախ «թղթի» վրա գրված պաշտոնականից:

Մեզանում չի գործում սահմանադրականը, բայց փոխարենը գործում է մեր հանրային արժեքայինում գրվածը, այսինքն այն, ինչ անում է ախպերականը և նրանով կազմված իշխանությունը: Փոխիր մեկին մի ուրիշով, նա էլ կշարունակի նույնը:

Խնդիրը հանրային արժեքայինը ռեֆորմացնելն է: Իսկ դրա համար առաջին հերթին ներհանրային սկզբունքներն է պետք քննարկել, հասկանալ թերությունները, սխալը և նոր «խելքներս» գլուխներս հավաքելու մեթոդաբանություն առաջարկել, որը հասանելի ու ընդունելի լինի շատերին:

Նժդեհը՝ խորաթափանց և փիլիսոփա մարդ լինելով, լակոնիկ ասել է՝ «Ուժն է ծնում իրավունք»: Բայց ինքն իրականում հաշվի չի առել, թե ում է դիմում և ով ինչպես է այն ընկալելու:

Ժողովրդի հիմնական հատվածն այդ պնդումը հասկացել է որպես թուրքի դեմ առաջարկվող բանաձև: Իսկ հանրության ներսում այն իրապես ընկալվել է միայն հանրապետականների կողմից, ովքեր ուժով հաստատել են իրենց իրավունքը իրենց իսկ հանրության վրա:

Սխալ չկա էստեղ: Նժդեհն իր միտքն ասել է սուբյեկտների համար , որը և բացարձակ ճշմարտություն է:

Հանրապետականներն իրենց սուբյեկտ են համարում հանրության հանդեպ ու գործում են ըստ այդ սկզբունքի: Հանրությունն իրեն սուբյեկտ չի համարում որևէ հարցում և ամեն ձևով ստանում է դրա պատասխանը:

Մինչև այսօր, արդեն արտագաղթով և կործանման եզրին կանգնած երկրում, մարդիկ դեռ ունակ չեն սահմանազատելու իրականն ու դեկլարատիվը: Սահմանադրական ուղու մասին են խոսում, ընտրությունների վրա հույս դնում, այն դեպքում, երբ ամենացայտուն կենդանի օրինակներով բազմիցս ցույց է տրվել, որ անհնար է ազնիվ ընտրությունը, սահմանադրականին հետևելը, օրենքը, կարգը:

Հայաստանում չի գործում համամարդկայինը, տրամաբանականը, նորմալը: Գործում է անամոթի, ֆիզիկապես ուժեղի, տգետի, նենգի, զինվածի, «բաշարողի իրավունքը», «սկզբունքը», կամքը: Իշխանությունը հաճույքով է իր շարքերն ընդունում ցանկացած նոր մեկին, ով առավել ճկուն ու բազմազան կլինի որպես սրիկա, անմարդկային ու կամակատար:

Օսկանյանի հետապնդման հետ կապված շատերն ասում են, թե ամոթ է, մարդուն հանգիստ թողեք: 13 դարի անգլիական պառլամենտը, նորօրյա ամերիկյան ժողովրդավարական սահմանադրությունը ստեղծվեցին իրար կոտորելու արդյունքում՝ երբ զինված մարդը ստիպված նստեց մյուս զինվածի դիմաց ու ասաց՝ լավ, այլևս ո՞րն է իմաստը իրար գնդակահարելու: Բոլորս էլ զինված ենք, բոլորս էլ ընդունակ իրար ոչնչացնելու: Մի՞թե սա է մեր հետագա գոյության միակ ձևը:

Եւ հենց այս նկատառումը մտքներում՝ երկու իրար ոչնչացնելու պատրաստ սուբյեկտները համաձայնության եկան սկզբունքների շուրջ, որն արդեն ամրագրվեց որպես Ամերիկյան Սահմանադրություն:

Փաստորեն, իրար մերժելու, իրար ոչնչացնելու փակուղին բերեց դիմացինի իրավունքները հարգելուն:

Մեզանում այդ փուլին ոչ մի կերպ չենք հասնում մի քանի պատճառներով:

Առաջինը արտագաղթն է, որը մշտական գոլորշի արձակելու ֆունկցիա ունի:

Մյուսը հանրային քաղաքական ու իմացաբանական պրիմիտիվիզմն է, որը մշտապես տկար է պահվում հենց քաղաքական գործիչների կողմից, որ իբր իշխանության դեմ չի կարելի գնալ ֆիզիկական բախման, թե տեսականորեն և թե երկրի պատերազմական վիճակից ելնելով:

Հաջորդը իշխանությունների դաժան բեսպրեդելն է հանրության հանդեպ՝ իր անօրեն ուժային պատժիչ ապարատներով՝ «դատական» ախպերական, ոստիկանություն, հատուկ զորքեր և այլն:

Հաջորդը հանրության մեջ եղած ընդիմադիր տգետ հեղինակություններն են, ովքեր ունակ չեն հասկանալու հայաստանյան օրինաչափությունները տեսականորեն հայտնի ճշմարտությունների ֆոնին, կամ էլ ուղղակի խաբեությամբ են զբաղված և ցանկացած պարագային, տեղի, թե անտեղի, քարոզում են անբեկանելի հանդուրժողականություն:

Չի կարելի շարունակաբար մեղադրել միայն ու միայն իշխանություններին: Եթե նրանք վերարտադրվում են, ապա վերարտադրման մեղավորն արդեն ժողովուրդն է, իր իշխանություն վերահսկելու գոյություն չունեցող ստանդարտներով:

Այլ երկրների փորձից գիտենք, որ լիդերը մեղք ունի այնքանով, որ ուզուրպացնում է իշխանությունը: Ժողովուրդն էլ մեղք ունի այնքանով, որ հանդուրժում է այդ առաջնորդին:

Սա աքսիոմատիկ դրվածք է:

Ընդդիմությունն իշխանական սկզբունքներին հակադրում է չգործող սահմանադրություն ու չգործող, կամ լիովին վերահսկվող ու միակողմանի կիրառվող «օրենքներ»: Սա ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ քաղաքական տկարամտություն:

Անիմաստ է սկզբունքը օրենքի, կամ էլ օրենքը սկզբունքի դեմ դնելը: Սկզբունքը միայն սկզբունքին և օրենքը միայն օրենքին կարող է հակադրվել:

Սա արդեն ոչ թե իշխանափոխության, այլ ներհանրային աշխարհընկալման, տրամաբանության խնդիրներ են, որոնք վերազգային են, զուտ հոգեբանական, ու մարդկային-հանրային: Մենք անտեսում ենք հիմքեր, որի իրավունքը չունենք:

Եւ դա էլ երևի ժողովրդի մեղքը չէ, այլ այն մի քանի սկզբունքային, ժողովրդի վստահության արժանացած անհատների, որոնք պետք է ազնվորեն մեկնաբանեին կատարվածը, բայց կամ խաբում են, կամ էլ թերանում են իրենց այդ առաքելության մեջ:

Առհասարակ, ցանկացած կայուն պետականություն ունի որոշակի ներհանրային սկզբունքայնություն, որը կենսունակություն է տալիս նրան:

Ցանկացած երկիր, անկախ իր կառավարչի ու «ախպերականի ճշտից», ունի ներհանրային հարաբերման ու փոխըմբռման սկզբունքներ, որոնք կյանքի տեղ են տալիս բոլորին՝ և մեծահարուստին, և աղքատին, և հիմարին, և խելոքին:

Եւ դա ոչ թե սահմանադրություն կոչված թղթի պարտադրանքն է, այլ կենդանի հանրության՝ իր շահերի ու ճշմարտության հետապնդման անողոք մեթոդաբանությունը:

Մեզանում մի տգետը մյուսին հարգելով ու իրար միանալով, միասին սարքեցին «ամենազոր» իշխանական ախպերականը: Նույն հանրության մեջ մի խելոքը մյուսին անտեսելով ու ատելով, իրար դեմ ու իրարից անջատ մեծամտելով կառուցեցին ախպերականի գոյության ու սնման դաշտը:

Մեզանում միջինի գոյության նույնիսկ միջավայրն է արգելված:

Ես գալիս եմ այն համոզման, որ հայկական Գենոցիդը, ներկա ախպերականն ու պետական էս թշվառությունը նույն արմատի վրա են նստած՝ հանրային տկարամտության արմատի վրա:

Մենք բոլորս կարիք ունենք իջնելու մեր չհասկացած բարձունքներից ու փողապաշտական խելացնորությունից դեպի ռեալ իրականություն, ու խոստովանելու, թե ամենքս առանձին-առանձին և բոլորով միասին արդյոք ունակ ենք մի բան փոխելու մեր էության մեջ, թե գնալու ենք անհետացման նախագծած ուղիով:

Նույնը հավասարապես վերաբերում է բոլորին՝ ներառյալ ընդդիմությունը և մարդկայինից արդեն շատ հեռու ախպերականը:

Խնդիրը իշխանությունների դեմ զինված պայքարի դուրս գալը չէ, այլ իշխանանության կառուցվածքն ու տրամաբանությունը հասկանալն ու նրա վրա ներազդելու ներհանրային նոր մեթոդաբանություն գտնելը:

Եթե մեր կերտած ցանկացած իշխանություն նույնն է, ապա փոխել է պետք ոչ թե իշխանությունը, այլ նրա դեմքերին կարգի հրավիրելու ու սահմանափակելու ձևն է պետք գտնել:

Իմ կարծիքով, միջոցները նույնն են, ինչ արևմտյան հանրությունը հանդես է բերում իր ցանկացած տգեղի հանդեպ: Այն է՝ անողոք, բացեիբաց, հրապարակային պարսավանքը հանդեպ սրիկան, կեղծը, հակահասարակական անհատը, անկախ նրա ով լինելուց: Պատվերը հանրության բոլոր անդամներին՝ որ իմացիր, այս մեկը ստահակ, հանցագործ սրիկա է, խոսիր այդ մասին, տարածիր, թող բոլորն իմանան: Որ դու, սրիկայի բարեկամ, ընկեր ու սատարող, իմացիր, որ մենք տեսնում ենք, որ մի դեմքով իբր նորմալ ես, նույնիսկ ընդիմադիր, բայց մյուս դեմքով այդ նույն սրիկային սատարող հանդուրժող երկերեսանին ես:

Ընդունված է ժողովրդավարությունը դիտել որպես 4 իշխանությունների համատեղ աշխատանք՝ օրենսդիրի, գործադիրի, դատականի և ազատ լրատվության: Ազատ լրատվություն ասածն իրականում հասարակական կարծիք կոչվածն է: Եթե մենք չունենք ազնիվ հասարակական կարծիք, ապա թարգենք ինքնախաբեությունն ու ինքնակամ դառնանք թուրքական վիլայեթ:

Այս հոդվածն արդեն վաղուց պատրաստ էր տպագրության, երբ տեղեկացա 15 բուդկեքով մեկ անզենին տշելով սպանելու մշակույթի հերթական ողբերգական միջադեպին: Երևի արդեն հանրային կարծիքի փուլն էլ ենք հատել ու իջել ավելի խորը՝ տարրական ֆիզիկականը ապահովելու խնդրի վրա ենք:

Սրա վերաբերյալ էլ, երևի տեղին կլինի սույն լրացումը:

Մեզանում սկսել են տեղի տալ նույնիսկ չգրված օրենքները: Այդ պայմաններում ոչ մի հանրային նախաձեռնություն չի կարող ձևակերպվել և առաջ տարվել: Նույնիսկ նույն քաղաքական նպատակի շուրջ մի նորմալ մեծաքանակ խումբ չի կարող կազմվել:

Ներկա պայմաններում միակ միջոցն անհատապես առանձին-առանձին ֆիզիկապես պաշտպանված դառնալն է, որն էլ իր հերթին հնարավորություն կտա չգրված օրենքների վերակերտմանն ու գրվածները ձևակերպելուն:

Եղած հանրային վիճակը բացարձակ անկառավարելի է հենց փոխադարձ անվստահության, իրար չվստահելու և մերժման պատճառով, հանրության ատոմացվածության պատճառով:

Մոտավորապես նույնն է թե հանրության և իրականում նաև իշխանության մեջ: Տարբերությունը մեկ աստիճան է՝ հանրությունը բացարձակ ատոմացված է, իշխանությունը կերտված է իրար դեմ կանգնած առանձին ոհմակների տեսքով:

Այս պայմաններում, անհատների՝ ֆիզիկապես պաշտպանված զգալու հարցն է առաջնայինը: Ամեն անհատ պարտավոր է զինվել գոնե դանակներով:

Միայն դա վստահություն կտա իրար թե հարգելու, թե անտեղի չզիջելու: Իրարից կվախենան, ու այսօրվա հաստավիզը վաղը վախից ու իր ծառայության անտեղիությունից գործի էլ չի դուրս գա: Ամբողջ առաջավոր աշխարհն է սրա միջով անցել: Մենք էլ ենք պարտավոր այդ ուղին անցնելու:

Զինված դիմակայությունն ամենահաստատուն վիճակն է սուբյեկտների թե ձևակերպման և թե համերաշխ գոյակցության համար: